Morgunblaðið - 17.08.2008, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Ásgeiri. „Eitt af mínum fyrstu verkum var að fara í gegnum
fjármál fyrirtækisins og þá blasti við að rafræna greiðslukerfið
hafði kostað mikið,“ segir hann.
Skömmu áður en Reynir tók við starfi bárust skilaboð frá
Smartkortum, sem þá hafði verið yfirtekið af SPRON og nafni
þess breytt í Curron, um að samstarfinu við Smart Transit
væri slitið og þróun verkefnisins fyrir Strætó væri lokið af
þeirra hálfu.
„Í staðinn buðu þeir okkur annað kerfi, byggt á grunni sem
þeir þróuðu fyrir aðra viðskiptavini. Strætó lét framkvæma
kostnaðargreiningu og í ljós kom að árlegur kostnaður yrði
varla undir 140 milljónum,“ segir Reynir.
Hann bendir á að um svipað leyti hafi mikið verið rætt um
að framhaldsskólanemar fengju ókeypis í strætó. Það hafi
breytt öllum forsendum.
„Tekjur Strætó af fargjöldum drógust saman um meira en
helming þegar fargjöld námsmanna voru felld niður. Í rauninni
bauðst okkur að reka kerfi fyrir um 140 milljónir á ári til að
innheimta 200-300 milljónir. Það gefur augaleið að það svarar
ekki kostnaði,“ segir hann.
Jafnframt bendi ýmislegt til þess að innan fárra ára geti de-
bet- og kreditkort gert sama
gagn og vonast var til að smart-
kortin gerðu.
„Mat okkar var því að best
væri að Strætó drægi sig út úr
verkefninu. Stjórn fyrirtæk-
isins féllst á það og við höfn-
uðum tilboði Curron,“ útskýrir
hann.
Strætó ætlaði þó að nota vél-
búnaðinn sem hafði verið
keyptur til að prenta skipti-
miða. Það reyndist þrautin
þyngri.
„Þegar farið var að vinna
með vélbúnaðinn kom í ljós að
hann hafði verið sérstaklega
forritaður til að vinna eingöngu
með hugbúnað Smart Transit,
þrátt fyrir að samningar hafi
kveðið á um að öll kerfi ættu að
vera opin. Það varð til þess að
við urðum að fá hugbún-
aðarsérfræðinga til að hakka
sig inn á vélbúnaðinn. Þannig
fengum við hann til að virka.“
Reynir segir að bókfærður
kostnaður Strætó af verkefninu
hafi verið 252 milljónir. Þar af
hafi um 100 milljónum verið
eytt í þennan vélbúnað í vagn-
ana.
Male fullyrðir að ástæður
Strætó fyrir að draga sig út úr
verkefninu séu ekki gildar.
„Strætó sagðist hafa gefið kerf-
ið upp á bátinn vegna þess að
rekstrarkostnaður var svo hár.
Það var miðað við tilboð sem
Curron, áður Smartkort, gerði í
rekstur kerfisins. Ég skal alveg
taka undir það að tillaga þeirra
var fráleit, mig minnir að hún
hafi verið nærri milljón evrur á
ári. Smart Transit bauðst hins
vegar til að reka kerfið fyrir
brot af þessari fjárhæð, um
80,000 evrur á ári. Þetta tilboð
var ekki virt viðlits!“ segir
Male.
„Strætó dró sig út úr verk-
efninu og það breytti auðvitað
öllum forsendum hjá okkur,“
segir
Ómar Einarsson hjá ÍTR.
„Við mátum það engu að síð-
ur svo að við hefðum varið of
miklu í verkefnið til að hætta
við allt saman. Við byggjum á
því sem var gert og værum ekki komin þetta langt ef ekki væri
fyrir það sem á undan er gengið. Svo má ekki gleyma því að
þetta var þróunarverkefni. Við vorum að reyna að búa til lausn
sem ekki var til. Svona kerfi eru engin hilluvara,“ útskýrir
hann.
„Hugsanlega vorum við bara of stórhuga.“
Litið til baka
SPRON tók yfir Smartkort vegna slæmrar skuldastöðu.
Smart Transit varð gjaldþrota. Telenor sömuleiðis. Þegar allt
er tekið saman hefur snjallkortaverkefnið kostað fleiri hundr-
uð milljónir en skilað sáralitlu. Peningarnir fóru í tækjakaup,
ráðgjöf, verkefnastjórn og verkgreiðslur.
Anna Skúladóttur, sem fór fyrir stýrinefndinni, segir hug-
myndina að baki verkefninu þó standa fyrir sínu.
„Staða fyrirtækjanna sem komu að verkinu var hins vegar
ekki nógu sterk og tæknin flæktist fyrir fólki. Þegar verið er
að fást við svona stór og flókin verkefni verða þrætueplin
mörg. Deilur verða enn þyngri þegar fyrirtæki eru komin í
þrot eins og í þessu verkefni.“
Lagt var upp með verkefnið þegar netbólan var þanin til
hins ýtrasta. Miklar væntingar voru bundnar við þessa hug-
mynd. Menn ætluðu að þróa tæknilausnir sem ekki eiga sér
hliðstæðu og bjóða upp á einstæða þjónustu; sumum virtust
gull og grænir skógar innan seilingar. Þegar upp var staðið
höfðu margir samvirkandi þættir þau áhrif að verkefnið skilaði
ekki því sem til var ætlast. Skýringarnar á hvers vegna fór
eins og fór eru nærri jafn margar og mennirnir sem komu að
verkinu. oddnyh@mbl.is
hvort Smartkort ættu að reka gagnagrunninn. Ákveðið var að
stofna borgarfyrirtæki, S-kort, til að reka grunninn. Það jafn-
gilti því að kippa undirstöðunum undan fyrirtækinu og stela
viðskiptahugmyndinni sem það byggðist á,“ segir Þorsteinn.
Björn Hermannsson lýsir þessu á annan hátt: „Það lá ekki
ljóst fyrir hvort Smartkort væri hugbúnaðarfyrirtæki eða
rekstrarfyrirtæki. Það leit á sig sem rekstrarfyrirtæki og vildi
stjórna miðlæga gagnagrunninum. Ég leit hins vegar svo á að
það væri hugbúnaðarfyrirtæki og að samningurinn við það
snerist um að koma á koppinn ákveðnu kerfi. Ekki um rekstur
á því.“
Hann segir að ætlun Reykjavíkurborgar hafi verið að stofna
fyrirtækið S-kort um reksturinn, og bjóða hann svo út eftir
nokkur ár. Hann fullyrðir að Smartkort hafi vitað af þessum
áætlunum en rekur ekki minni til þess að fyrirtækið hafi gert
við það athugasemdir.
Um nauðsyn þess að stofna rekstrarfélag um verkefnið seg-
ist Björn hafa talið það í hæsta máta óeðlilegt að fyrirtæki á
borð við Smartkort stjórnaði og ætti gagnagrunn sem skipti
Reykjavík svona miklu máli.
„Ég hafði auðvitað að markmiði að tryggja hagsmuni
Reykjavíkurborgar og það var ekki kveðið skýrt á um rekstur
á grunninum í samningnum um verkefnið,“ segir hann.
Lítill árangur
Eins og gefur að skilja vannst ekki mikið í verkefninu á
meðan þessu fór fram.
Í fyrrnefndri greinargerð um verkefnið frá 2006 er það
skýrt svona: „ … við innleiðingu og þróun kerfisins komu upp
ýmis mál, bæði tæknilegs eðlis og af öðrum toga, sem leiddi til
þess að ákveðið var að bíða með aðkomu fleiri stofnana þar til
kerfið væri komið í virkni.“
Í júní 2006 var svo loksins farið af stað með tilraunaverkefni
um rafrænan aðgang í strætisvögnum. Ásgeir Eiríksson segir
prufukeyrslurnar hafa gengið ágætlega.
„Það voru nokkur atriði sem átti eftir að leysa en engin óyf-
irstíganleg vandamál. Kerfið bauð upp á ýmsa möguleika. Það
hefði gert okkur kleift að fylgjast nákvæmlega með eftirspurn
eftir þjónustu Strætó og laga framboðið að því. Auk þess hefði
verið hægt að þróa það áfram til að bæta þjónustu með ýmsum
hætti. T.d. hefði verið hægt að láta farþega vita hvaða stoppi-
stöðvar væru næstar, hvenær vagnar væru væntanlegir og
tengja vagna umferðarljósum,“ segir Ásgeir.
Árið 2007, eftir að meirihlutaskipti urðu í borginni, brá svo
við að Ásgeiri var sagt upp störfum sem forstjóra Strætó.
„Ég fékk svo sem aldrei neinar skýringar á því hvers vegna
ég var látinn fara en mér fannst það mjög miður. M.a. var ég
ósáttur við að fá ekki tækifæri til að ljúka þessu verkefni. Það
var loksins farið að sjá fyrir endann á því,“ segir hann.
Reynir Jónsson tók við starfi framkvæmdastjóra Strætó af
Þá segir hann fyrirtækið hafa útvistað verkefni til verktaka í
Ástralíu.
„Þannig voru menn hinum megin á hnettinum að vinna að
óleysanlegu verkefni með ónothæfum tækjum.“
Þorsteinn segir að þegar hér var komið sögu hafi starfs-
menn Smartkorta verið orðnir mjög ósáttir við verkefnisstjór-
ann Björn Hermannsson.
„Það vissu allir að rangar ákvarðanir ógnuðu tilvist félags-
ins. Starfið byggðist á framtíðarvæntingum sem voru smám
saman að renna út í sandinn. Fyrirtækið stóð við allt sitt en
verkefnisstjórn og starfsumhverfi var með þeim hætti að
ómögulegt var að ljúka verkinu,“ segir hann.
Upp úr sýður
Ágreiningurinn milli Smartkorta og Smart Transit virðist
svo hafa stigmagnast. M.a. virðist verkaskipting ekki hafa ver-
ið nægilega skýr. Smartkort segja Smart Transit hafa reynt að
sölsa undir sig gagnagrunn sem þau áttu, samkvæmt samn-
ingum við Reykjavíkurborg; Smart Transit halda því hins veg-
ar fram að Smartkort hafi ekki haft burði til að leysa verk-
efnið.
Fljótlega dró til tíðinda.
„Smart Transit gerði samn-
ing við Reykjavíkurborg sem
hljóðaði upp á 150,000 evrur.
Upphaflega átti samningurinn
að vera fyrir 100,000 evrur en
aðilar frá Smartkortum höfðu
samband við okkur og sögðu að
við þyrftum að greiða þeim
45,000 evrur til að taka þátt í
verkinu. Því ætti að bæta við
reikninga til Reykjavík-
urborgar. Okkur fannst þetta
undarlegt fyrirkomulag en satt
best að segja töldum við að
spilling væri varla til á Íslandi
þannig að við gerðum ekki at-
hugasemdir við það,“ segir
Male frá Smart Transit.
Seinna segist hann hafa kom-
ist að því að Smartkort hafi líka
krafist þess að danska fyr-
irtækið Telenor, sem sá Strætó
fyrir vélbúnaði, léti fé af hendi
rakna.
„Þeir heimtuðu enn hærri
fjárhæðir af Telenor,“ fullyrðir
Male. „Þá fóru að renna á mig
tvær grímur. Ég hafði samband
við verkefnisstjórann, Björn
Hermannsson, og sagði honum
hvernig málum væri háttað.
Hann benti okkur á að greina
stýrinefndinni frá þessu, sem
við og gerðum. Ég sagði nefnd-
inni hvað hafði gerst og sýndi
henni gögn og reikninga sem
studdu mál mitt.“
Male segir viðbrögð stýri-
nefndarinnar hafa komið sér í
opna skjöldu.
„Það vildi enginn gera neitt.
Líklega hefur einhver pólitík
sem ég ekki skil legið þar að
baki, en þessu var bara sópað
undir teppið, öllu saman,“ full-
yrðir hann.
Male segir að eftir að hann
ræddi við nefndina hafi fyr-
irtæki hans verið sett út í kuld-
ann. „Stýrinefndin tók ekki
mark á ráðgjöf okkar eftir
þetta og það var ekki gengið frá
öllum greiðslum við okkur.
Reykjavíkurborg skuldar okkur
ennþá talsvert háar fjárhæðir.
Við veltum fyrir okkur að
sækja borgina til saka en höf-
um einfaldlega ekki fjárhags-
legt bolmagn til þess. Þetta vissu borgaryfirvöld og gengu
fram í trausti þess.“
Í póstsamskiptum Smart Transit og verkefnisstjórnarinnar
kemur fram að Reykjavíkurborg taldi fyrirtækið hafa reynt að
hafa fé af borginni með því að smyrja ofan á reikninga til
hennar. Borgin krafðist endurgreiðslu á því sem hún taldi of-
greitt.
Kristbjörg Stephensen borgarlögmaður segir borgina hafa
fengið ábendingu um misferli frá aðila að verkefninu.
„Við sáum þó ekki tilefni til opinberrar rannsóknar. Það var
orð gegn orði og erfitt að skera úr um hvað hafði gerst.“ Auk
þess segir hún að rækilega hafi verið farið yfir störf Smart
Transit og þeir fengið greitt fyrir alla vinnu sem þeir inntu af
hendi. Borgin hafi svo vegið og metið stöðu málsins og ákveðið
að starfa áfram að verkefninu með Smartkortum.
Minnisblað verkefnisstjóra til stýrinefndar Reykjavík-
urborgar sýnir þó að hugmyndir voru uppi um að slíta sam-
starfinu við Smartkort. Í því segir að trúnaðarbrestur hafi orð-
ið í verkefninu og skilgreindar eru nokkrar mögulegar leiðir til
að halda því gangandi.
Ein þeirra er að kóði Smartkorta verði yfirtekinn og þriðja
aðila falið að þróa hann áfram og halda honum við.
Tekið er fram að óvíst sé hvort hugbúnaður Smartkorta fáist
afhentur og fela þurfi lögfræðingi að skera úr um hvort þróun-
arsamningurinn leyfi það.
Þótt niðurstaðan hafi verið að Reykjavíkurborg héldi áfram
samstarfi við Smartkort virðist ýmislegt sem sagt hafa gengið
á.
„Allt í einu fóru menn að tala um að það mætti deila um
Kristbjörg Stephensen, borgarlögmaður
Reykjavíkurborg hefði ef til vill átt að
fylgjast betur með þróun verkefnisins.
Annars er það einfaldlega þannig að því
fylgir viss áhætta að taka þátt í þróun-
arverkefnum, sérstaklega þegar þau eru
unnin í samstarfi við lítil fyrirtæki.
Nick Male, fyrrum
framkvæmdastjóri Smart Transit
Smartkort hafði ekki tæknilega burði til
að leysa þetta verkefni. Auk þess komu
bæði Reykjavíkurborg og Smartkort
óheiðarlega fram við Smart Transit.
Ómar Einarsson, framkvæmdastjóri ÍTR
Verkefnið varð of stórt og flókið. Líklega
hefði verið betra að ÍTR þróaði kerfi bara
fyrir sig. Hugsanlega vorum við líka of
snemma á ferðinni, tæknin var ekki orð-
in nógu góð. Það hafði auk þess mikil
áhrif að Strætó dró sig út úr verkefninu.
Reynir Jónsson,
framkvæmdastjóri Strætó
Það tókst aldrei að komast fyrir tækni-
lega vankanta. Jafnframt hefur annars
konar tækni fleygt fram, þannig að þessi
kerfi eru orðin úrelt. Ákvörðunin um að
gefa framhaldsskólanemum ókeypis í
strætó breytti auk þess öllum fjárhags-
legum forsendum fyrir Strætó.
Þorsteinn Geirsson, fyrrum
framkvæmdastjóri Smartkorta
Verkefnisstjórnin var meginástæða þess
að þetta gekk ekki sem skyldi. Auk þess
stóð Reykjavíkurborg ekki við skuldbind-
ingar sínar og breytti tæknilegum for-
sendum einhliða og án samráðs.
Hvað fór úrskeiðis?
Morgunblaðið/Ásdís