Morgunblaðið - 17.08.2008, Blaðsíða 23

urhús séu góður kostur svo og lág-
reist staðsteypt hús með járnbent-
um plötum og steinsteyptum
milliveggjum. Lakur kostur að hans
dómi, svo og erlendra sérfræðinga,
eru hins vegar hlaðin hús.
Árið 1934 varð mikill jarðskjálfti
á Dalvík sem hafði mikla eyðilegg-
ingu í för með sér. Segja má að eðli
skemmdanna hafi verið endurtekn-
ing á því sem getið er hér að ofan.
„Eins og áður stóðust timburhúsin
jarðskjálftana hvað best en torfbæ-
irnir hvað verst. Tjón á timb-
urhúsum varð eingöngu vegna
skemmda á undurstöðum þeirra.
Vegna þess hversu áhrif jarð-
skjálftanna voru mikil urðu mjög
verulegar skemmdir á steinhúsum
sem flest voru ójárnbent. Þó voru
tvö hús á Dalvík sem voru gerð úr
járnbentri steinsteypu og skemmd-
ust þau ekki.“
Í kjölfar jarðskjálftanna var sett
á laggirnar jarðskjálftanefnd.
Steinn Steinsen, verkfræðingur og
bæjarstjóri á Akureyri, var einn
nefndarmanna og gerði hann til-
lögur að því hvernig standa ætti að
viðgerðum á skemmdum stein-
húsum. Birti hann teikningar af
fyrirkomulagi járnbendingar. Þar
má sjá lárétta og lóðrétta bendingu
í veggjum sem myndar net. Enn
fremur skájárn við dyra- og glugga-
op auk láréttra járna.
„Þá kemur fram á teikningunum
sérstök lykkjubending í veggjum
við öll horn, þar sem notaðar eru L-
laga lykkjur sem tryggja að járn
gangi heil fyrir horn. Í stuttu máli
má segja að þessar teikningar séu
mjög framúrstefnulegar. Það er að-
eins á allra síðustu árum að þær
hugmyndir sem þar koma fram eru
farnar að ryðja sér til rúms erlend-
is.“
Þrátt fyrir þessar ótvíræðu
ábendingar segir Ragnar að gert
hafi verið ákveðið átak í byggingu
hlaðinna húsa á Suðurlandi og náði
það hámarki á árunum 1940 til
1960.
„Það eru einkum þessi hlöðnu
hús svo og steinsteypt ójárnbent
hús sem skemmdust hvað mest í
jarðskjálftunum í vor og fyrir átta
árum. Reynslan gleymdist fljótt og
var lítt eða ekki nýtt.“
Rannsóknir í þjóðarþágu
Fyrsti jarðskjálftastaðallinn var
ekki samþykktur hér á landi fyrr
en árið 1976. „Aðdragandann má
rekja til þess að skömmu áður hafði
verið tekin upp kennsla til starfs-
réttindaprófs (lokaprófs) í verk-
fræði við verkfræðideild Háskóla
Íslands. Þá komu til starfa sem
prófessorar við deildina dr. Óttar P.
Halldórsson og Júlíus Sólnes, en
þeir höfðu báðir stundað sérnám
erlendis á sviði jarðskjálftaverk-
fræði. Þetta hafði í för með sér efl-
ingu rannsókna og kennslu sem
þjóðfélagið nýtur góðs af í dag.
Það kann einnig að hafa ráðið
nokkru að að allsnarpur jarðskjálfti
varð á Reykjanesskaga haustið
1968 og fannst hann vel í Reykja-
vík. Jarðskjálftinn á Kópaskeri
1976 olli miklu tjóni og vakti menn
til umhugsunar.
Eftir það hefur járnbending
steinsteyptra húsa verið samkvæmt
ákveðnum reglum. Í fyrstu kvört-
uðu menn yfir að þetta hækkaði
verð bygginga en reynslan hefur
sýnt að járnbending steinsteyptra
húsa hefur borgað sig.“
arnthorh@mbl.is
Húsagerð Steinsteypt
hús, sem ekki voru járn-
bend, liðuðust í sundur í
jarðskjálfta 2. júní
1934. Fyrir timbur- og
steinhús voru torfbæ-
irnir algengir, en þeir
þoldu jarðskjálfta mjög
illa. Bæjarhúsin í Arn-
arbæli féllu saman í
jarðskjálftanum 1896
og hús á Selfossi jafn-
aðist nánast við jörðu.
æviloka
Í HNOTSKURN
»Á Suðurlandi hafa frá upp-hafi Íslandsbyggðar orðið 83
jarðskjálftar sem valdið hafa
tjóni.
» Í þessum skjálftum er álitiðað 106 manns hafi týnt lífi.
»Íslensku torfbæirnir stóðust
jarðskjálftana illa.
»Jarðskjálftarnir 1896 voruþeir fyrstu hér á landi sem
mældust á erlenda jarð-
skjálftamæla.
»Fyrsti íslenski jarðskjálfta-staðallinn var settur árið
1976.
»Jarðskjálftaverkfræði fæstvið margháttuð áhrif skjálfta
á samfélagið svo sem hvers kon-
ar mannvirki, stjórnsýslu, fé-
lagslega starfsemi o.s.frv.
»Markmiðið er að gera stjórn-völdum, tryggingafélögum
og einstaklingum kleift að
bregðast við afleiðingum
jarðskjálfta með sem bestum
hætti fyrir samfélagið.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2008 23
Alhliða söngnám á öllum námsstigum
Unglingadeild - fyrir 12 til 16 ára.
„Þvert á stíl“ - söngleikir, dægurlög, jazz, klassík.
Einsöngsdeild - óperudeild - ljóðadeild - leikræn tjáning.
Meðleikaradeild fyrir píanóleikara sem vinna með söngvurum.
Masterklassar með Bjarna Thór og Gunnari Guðbjörns.
Gestakennarar - David Bartleet og Anne Williams King.
Heimasíða - songskoli.is • Veffang - songskoli@vortex.is
Símar 552 0600, 893 7914
„Söngur er okkar hjartans mál“
Við leggjum áherslu á það sem skiptir máli í náminu.
Góður skóli - Vel menntaðir kennarar.
Styrkur Tónlistarsjóðs Rótarý
Tónlistarsjóður Rótarý á Íslandi auglýsir eftir umsóknum um styrk.
Tilgangur sjóðsins er að veita ungu tónlistarfólki sem skarað hefur fram úr
á einhverju sviði tónlistar viðurkenningu í formi fjárstyrks til frekara náms.
Styrkurinn verður veittur í janúar 2009 og verður að upphæð kr. 500.000.
Umsóknarfrestur er til 10. október næstkomandi
Umsóknum skal skilað til skrifstofu Rótarýumdæmisins,
Suðurlandsbraut 54, 108 Reykjavík. Netfang: rotary@simnet.is.
M
b
l1
03
66
55
Íæsku heyrði ég sagt frá þvíað Miðbæjarskólinn í Reykja-vík, sem er frá árinu 1898,hefði verið reistur úr timbri
vegna þess að menn töldu að stein-
hús stæðust illa jarðskjálfta.
Byggði það á reynslunni af jarð-
skjálftunum á Suðurlandi sem urðu
sumarið 1896.
Ég bar þessa sögusögn undir
fólk. Enginn virtist hafa heyrt þetta
fyrr en mér var vísað á dr. Ragnar
Sigbjörnsson, prófessor í jarð-
skjálftafræði við Háskóla Íslands
og forstöðumann Rannsóknastofn-
unar Háskóla Íslands í jarð-
skjálftaverkfræðum sem hefur að-
setur á Selfossi.
„Ég kannast við þessa sögu,“
svaraði hann, „og þetta er í góðu
samræmi við það sem menn aðhöfð-
ust og hugsuðu fyrst eftir jarð-
skjálftana.
Árið 1896 stóðust timburhúsin
jarðskjálftana nema þar sem und-
irstöðurnar gáfu sig. Ekkert mann-
tjón varð í þessum húsum en fjórir
týndu lífi í torfbæjum.“
Byltingarkennd hugmynd
Í kjölfar jarðskjálftanna 1896 var
sett á fót sérstök jarðskjálftanefnd.
Birti nefndin tillögur um ráðstaf-
anir sem gera mætti til þess að
hindra að jafnmikið tjón yrði fram-
vegis í jarðskjálftum á Íslandi.
Nefndin lagði m.a. til að Íslend-
ingar reistu timburhús og með til-
lögunum fylgdu teikningar af einn-
ar hæðar timburhúsum.
„Fyrst í stað voru reist allmörg
timburhús á Suðurlandi en svo var
eins og þessi reynsla félli í
gleymsku,“ heldur Ragnar áfram.
„Maður nokkur, sem virðist hafa
starfað algerlega sjálfstætt en ekki
á vegum nefndarinnar, gerði til-
lögu að svefnskála á jarðskjálfta-
svæðum á Íslandi. Skálinn er gerð-
ur úr timbri og er að nokkru
sniðinn að íslenska burstabænum.
Þessi teikning sker sig úr að því
leyti að segja má að húsið sé ein-
angrað frá undirstöðunni.
Allar tengingar niður í und-
irstöðuna eru með liðum þannig að
húsið geti hreyfst fram og aftur.
Undir húsinu er kúla sem það
hvílir á. Kúlan er í skál þannig að
þegar jörðin kippist til eyðist hreyf-
ingarorkan með því að lyfta húsinu
örlítið upp. Þar sem kúlan hvílir í
skál leitar húsið alltaf aftur að jafn-
vægisstöðu sinni.“
Þessi skáli var aldrei byggður.
Ragnar segir að ekki sé vitað hver
gerði teikninguna. „Mér finnst ým-
islegt benda til að það hafi verið Ís-
lendingur. Hann virðist hafa áttað
sig ótrúlega vel á eðli jarðskjálfta
og skynjað að þeir eru bylgjuhreyf-
ingar. Því mætti halda að hann hafi
kynnst jarðskjálftum af eigin raun.
Teikningin hefur verið lögð fyrir
en fengið heldur slæmar móttökur.
Til þess bendir athugasemd sem
höfundurinn skrifar aftan við teikn-
inguna þar sem hann fullyrðir að
tillagan sé góð.
Hugmyndin sem þarna er sett
fram byggir á því sem í dag hefur
hlotið nafnið jarðskjálftaeinangrun
og felst í því að einangra mannvirki
frá hreyfingum jarðskorpunnar. Í
dag eru til mannvirki erlendis sem
einangruð eru með þeirri tækni
sem fram kemur á teikningunni.
„Þess má geta að sá búnaður sem
settur var í Þjórsárbrúna og bjarg-
aði henni frá eyðileggingu í jarð-
skjálftunum árið 2000 flokkast sem
jarðskjálftaeinangrun. Slíkur bún-
aður er nú í öllum nýjum brúm hér-
lendis á jarðskjálftasvæðum.“
Þessi einstæða teikning er varð-
veitt hjá Siglingastofnun Íslands.
Ljósmynd af henni hangir á skrif-
stofu Ragnars á Selfossi. arnt-
horh@mbl.is
Húsið hvíldi á kúlu