Morgunblaðið - 17.08.2008, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Forn hús Í Flatey eru öll byggð hús í svipuðum stíl. Þorpið, sem samanstendur af
nokkrum húsum, minnir helst á minjasafn, sem og raunar öll eyjan í heild sinni.
Þar sem tími
A
ðkoman í Flatey minnir á
forna tíma og líkist
eyjan helst byggðasafni.
Það fyrsta sem blasir við
sjónum er frystihúsið við
bryggjuna sem er í mik-
illi niðurníðslu og minnir
á gamla og erfiða tíma. Það spillir þó ekki
fyrir gríðarlegri náttúrufegurð sem Flatey
og nágrenni hennar búa yfir.
Á fyrri hluta 20. aldar var mikil byggð í
Flatey og aðstæður góðar. Þegar mest var
voru fimm verslanir í þorpinu og var Flat-
ey ekki aðeins kaupstaður fyrir eyjarnar í
kring heldur kom fólk einnig frá landi til
að versla. Fólk réri þá til Flateyjar á ára-
bátum, fyrir utan frostaveturinn mikla,
1918. Þá kom fólk gangandi úr landi yfir í
eyjuna.
Í BA ritgerð sinni fjallar Heiðrún um
lífið í Flatey á árunum 1900 til 1940. Í rit-
gerðinni kemur fram að atvinnulíf
blómstraði á þessum tíma. Flateyingar
voru þekktir fyrir að vera hörkuduglegir
og þeir voru eftirsótt vinnuafl um landið
allt. Frá Flatey var einnig gert út, þar var
nægur mannafli og mikið af fiski í sjónum.
Útgerðin skapaði líka mikla vinnu í landi.
Á veturna stóðu skipin í höfn þar sem
gert var við þau. Þá var einnig mikil vinna
fólgin í fiskverkuninni. Fiskurinn var salt-
aður, þurrkaður og stakkaður og sinntu
konur, börn og gamalmenni oftast þeim
störfum.
Flatey var á þessum tíma miðstöð
Breiðafjarðarsvæðis og þangað sótti fólk
ýmsa þjónustu og einnig félagslíf. Flat-
eyingar voru duglegir við að halda uppi
félagslífi, sérstaklega með dansleikjum og
leiksýningum í Samkomuhúsinu.
Við lok fyrri heimsstyrjaldar varð mikið
verðhrun á afurðum sem Íslendingar
höfðu selt af landi brott og hafði það mikil
áhrif á samfélagið. Eyjamenn og aðrir
sem atvinnu höfðu haft í Flatey fluttu í
miklum mæli í stærri byggðakjarna og
íbúum Flateyjar fækkaði ört.
Árið 1942 var gerð tilraun til að blása
lífi í atvinnulífið í Flatey. Hafist var handa
við byggingu hafskipabryggju og fimm ár-
um síðar var stofnað hlutafélag um Hrað-
frystihús Flateyjar. Stofnfélagar voru 56
talsins, þeir stærstu Flateyjarhreppur,
Kaupfélag Flateyjar og Sigurfari h/f.
Bygging þess hófst árið 1948 og tveimur
árum síðar var það tilbúið. Þremur árum
eftir að það var tekið í notkun, árið 1953,
hætti það hins vegar starfsemi eftir að
hafa verið lýst gjaldþrota. Meðal ástæðna
fyrir gjaldþroti frystihússins voru fiski-
brestur, skakkaföll í útgerð og skortur á
fjármagni.
Í dag er búið í þremur húsum í Flatey
allan ársins hring, Læknishúsi, Krákuvör
og Sjávarslóð. Íbúarnir lifa á hlunnind-
unum en í Flatey er haldið búfé, hænsn
og einnig er mikið um æðavarp. Þeir taka
einnig að sér hin og þessi störf. Til að
mynda bjóða þeir upp á gistingu, leigja út
húsnæði, sjá um pósthúsið, taka á móti
gestum og hjálpa þeim með farangur.
Aðalsmerki Flateyjar er fjölbreytt
fuglalífið. Aðalfuglategundirnar í Flatey
eru kría, rita, lundi, æðarfugl og teista en
einnig er þar fjöldinn allur af smáfuglum.
Þó svo að búfé, nokkur hænsn og fuglar
séu nú einu húsdýrin í Flatey, fyrir utan
einn gamlan og lúinn hund, hafa önnur
dýr verið haldin þar. Um tíma voru kýr í
Flatey og fjölmörg örnefni tengd svínum
gefa til kynna að þar hafi einhvern tímann
verið svínarækt.
Heiðrún segir að það hafi einnig verið
hestur í Flatey á sínum tíma. „Sagan seg-
ir að hann hafi verið alinn á grjónagraut
mestan part ævi sinnar og líkað lífið vel.
Þar sem hann hafði aldrei séð annan hest,
taldi hann sig eina hest í heiminum og
hegðaði sér eftir því.“ Hún bætir því samt
við að kannski sé það tilbúningur að það
hafi verið eldað ofan í hestinn
Niðjar fyrrum íbúa Flateyjar, sem ekki
gátu selt húsin sín, njóta þess í dag að
eiga hlut í þessum húsum. Yfir sumartím-
ann eru húsin þéttskipuð. Samfélagið er
lítið og vinalegt og allir þekkja alla. Á
göngu um þorpið getur að líta fólk sem
dundar sér við að gera að húsum sínum
og búa til stíga og tröppur. Allt er það þó
gert í stakri ró og enginn flýtir sér. Það
er eins og tíminn nemi staðar, hann skipt-
ir í það minnsta ekki máli. Það kostar sitt
að viðhalda húsunum enda er skilyrði að
þeim sé haldið vel við. Því reyna eyjabúar
að gera smáhluti sjálfir en ráða ut-
anaðkomandi aðeins til stærri verka.
Að sögn Heiðrúnar eru allar stórar
framkvæmdir tengdar Flatey sem lagt er
út í unnar í sameiningu. „Í fyrra fengu
Flateyingar gefins vatnstank og í sumar
tóku íbúar sig til og lögðu vatnslögn frá
bryggjunni og inn í þorpið. Áður fyrr
fengu þeir vatn úr gömlu brunnunum,
sem oft var litað mórauða og með járn-
keim. Nú fyllir ferjan Baldur hins vegar á
vatnstankinn í hvert sinn sem hún á leið
hjá,“ segir Heiðrún. „Flateyingar eru
samt sparir á vatnið, enda er það fljótt að
klárast þegar svo margir eru þar saman
komnir.“
Fjáröflunarnefnd Flateyjarkirkju starf-
ar að fjáröflunarstarfi til stuðnings við-
gerðum og endurbótum á kirkjunni. Flat-
eyjarkirkja var vígð árið 1926. Það sem
vekur athygli flestra eru myndir í lofti
kirkjunnar sem Baltasar Samper málaði
fyrst árið 1964. Hann málaði svo nýjar
myndir í loftið ásamt eiginkonu sinni árið
1992, en þá höfðu þær gömlu skemmst
vegna raka. Myndirnar sýna þætti úr at-
vinnulífi og sögu h
arhrepps.
Þeir sem þekkja
fjarðar gætu þekk
myndunum. Mynd
sinna daglegum st
við bátasmíði, að k
skinn.
Bak við kirkjuna
bókhlaða Íslending
1864. „Presturinn
hana opna í smá s
dagsmessu,“ segir
sögn var bókasafn
íbúa Flateyjar. Nú
kosturinn hins veg
Landsbókasafn og
Magnússonar.
Gunnar Sveinsso
eyjabúi og mikill á
Hann ritstýrir sím
eyjarbók hinni nýj
in út undanfarin á
un fyrir endurbótu
Símaskráin hefur m
símanúmer. Þar er
sögu húsanna, men
leifagröft og marg
Nú eru ekki ma
í Flatey en um sum
hverju húsi. Starfr
pakkhúsi, Stórapa
Samkomuhúsi, er v
eru enn haldin böl
forðum daga. Í kja
Saltkjallaranum, v
Aðkoman Gamla frystihúsið bl
hafa Flateyingar hugsað sér að
Pósthúsið Í Flatey er að finna allt til alls, meira að segja pósthús. Það þarf þó
ekki að vera stórt til að þjónusta íbúana og er einungis opið í klukkustund á dag.
Friður og ró Eitt af
Sækir í Flatey Heiðrún naut þess að leika sér í Flatey sem barn. Enn þann dag í dag
sækir hún eyjuna reglulega heim til að slaka á og komast frá erli borgarinnar.
Breiðafjörður er víðáttumikill fjörður umlukinn fjöllum á þrjá
vegu. Í firðinum eru fjöldi eyja, hólma og skerja. Á Flatey búa
ekki margir, en fleiri koma þangað yfir sumartímann í fríum.
Heiðrún Eva Konráðsdóttir lauk nýverið BA ritgerð í sagnfræði
um samfélagið í Flatey á fyrri tímum. Hún fór með Guðnýju
Hrafnkelsdóttur og Guðmund Rúnar Guðmundsson ljós-
myndara og fræddi þau um eyjuna.