Morgunblaðið - 01.09.2008, Blaðsíða 8

8 MÁNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
FRÉTTASKÝRING
Eftir Sunnu Ósk Logadóttur
sunna@mbl.is
ÁSTÆÐUR lifrarsjúkdóma tengj-
ast langoftast lífsstíl fólks. Stað-
reyndin er því sú að hægt væri að
koma í veg fyrir þessa alvarlegu
sjúkdóma, sem eru nú orðnir svo tíð-
ir að eftirspurn eftir lifrarígræðslu
og bið eftir slíkum aðgerðum hefur
margfaldast á fáum árum.
Aldan kom til Evrópu fyrir einum
til tveimur áratugum og nú eru lifr-
arsjúkdómar fimmta helsta dánar-
orsökin í Bretlandi. Góðu fréttirnar
eru þær að árangur lifrarígræðslna
er mjög góður, slæmu fréttirnar
hins vegar að færri eru viljugir til að
gefa líffæri en áður. Þar strandar
oft á ættingjum heppilegra líf-
færagjafa sem vilja síður þurfa að
taka þessa ákvörðun fyrir nýlátinn
ættingja sinn. Hjá því er hins vegar
hægt að komast, m.a. með því sem
kallað er „ætlað samþykki“ er felur í
sér að hafi viðkomandi ekki sér-
staklega tekið fram að hann vilji
ekki gefa líffæri sín sé gengið út frá
að samþykki liggi fyrir. Gordon
Brown, forsætisráðherra Bretlands,
hefur m.a. vakið máls á þessu.
„Við þurfum löggjöf um ætlað
samþykki, til að geta mögulega ann-
að eftirspurn eftir lifrarígræðslu,“
segir Roger Williams lifrarsérfræð-
ingur, sem hélt fyrr í sumar erindi á
þingi lyflækna á Hótel Selfossi.
Slíka löggjöf er þegar að finna í
mörgum löndum, en hvorki í Bret-
landi né á Íslandi.
„Þúsundum nothæfra líffæra er
nú hent, þau gagnast engum, vegna
þess að ættingjar gefa ekki sam-
þykki sitt, að hluta vegna þess að
þeir vilja ekki þurfa að taka þessa
ákvörðun fyrir ástvininn sem er ný-
fallinn frá,“ segir Willams. Hins
vegar séu allir tilbúnir að þiggja
líffæragjöf sé hennar þörf.
Lifrarbólgutilfellum fjölgar
Williams er einn þekktasti lifr-
arsérfræðingur í heimi og tók m.a.
þátt í fyrstu árangursríku lifrar-
ígræðslunni í Evrópu á sjöunda ára-
tugnum. Hann segir „sprengingu“
hafa orðið í tíðni lifrarsjúkdóma á
örfáum árum. Þar komi til mikil
fjölgun tilfella af lifrarbólgu B og C,
aukin ofdrykkja, fíkniefnanotkun
sem og offita.
Hægt er að bólusetja fólk við lifr-
arbólgu B en bóluefni við lifrarbólgu
C er ekki í augsýn. „Líkurnar á
slíku bóluefni virðast enn minni en
þær voru áður,“ segir Williams sem
sat þing þúsunda lifrarsérfræðinga í
Mílanó fyrr á þessu ári.
„Í Bretlandi má segja að nú gangi
yfir samtvinnaður faraldur ofneyslu
áfengis og lifrarsjúkdóma sem hefur
sérstaklega mikil áhrif á ungt fólk,“
segir Williams. „Þetta er hrikalegt
vandamál.“
Tvöfalt fleiri Bretar eru nú með
skorpulifur, sem er endastig margra
ólíkra sjúkdóma, en fyrir áratug.
Áfengisneysla er langalgengasta or-
sök skorpulifrar.
Williams skellir skuldinni m.a. á
efnahaginn. „Fólk hefur nú meiri
peninga handanna á milli, áfengi er
ódýrara en áður og fleiri hafa efni á
að neyta þess.“
Þá segir hann aðgengi að áfengi
mun auðveldara. Rannsóknir sýni að
eitt helsta vopnið í baráttunni gegn
áfengisneyslu sé takmarkað aðgengi
og takmörkun á áfengisauglýsing-
um. Hann fórnar höndum þegar tal-
ið berst að umræðu um að heimila
sölu áfengis í matvöruverslunum á
Íslandi. „Það ættuð þið ekki að
gera,“ segir hann alvarlegur. „Það
ættuð þið alls ekki að gera – þá
mynduð þið opna öskju Pandóru.“
Offita og skorpulifur
En ástæður aukinna lifrarsjúk-
dóma skýrast einnig af aukinni of-
fitu í heiminum. 25% Breta eru of
feit og í Bandaríkjunum er vandinn
enn meiri. „Í Bandaríkjunum er tal-
að um faraldur skorpulifrar vegna
offitu,“ segir Williams en segist þó
ekki sannfærður um að svo sé –
ennþá. Sífellt fleiri sjúklingar sem
svo er komið fyrir þurfa á lifr-
arígræðslu að halda og hefur fjöld-
inn margfaldast á undanförnum
fimm til sex árum.
Allir þessir þættir samanlagðir,
þ.e. vaxandi tíðni lifrarbólgu, aukin
áfengis- og fíkniefnaneysla sem og
vaxandi offita, skýra aukna eftir-
spurn eftir lifrarígræðslum. Og bið-
tíminn lengist, er nú orðinn eitt til
tvö ár í Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Stóra verkefnið að mati Willi-
ams er því að koma í veg fyrir lifrar-
sjúkdóma. Bólusetningar eru eitt –
breytingar á lífsstíl annað. Ráðast
þurfi að rót vandans. „Það þarf að
ná fram róttækum breytingum á
lífsstíl ungs fólks, bæði hvað varðar
fíkniefni, áfengisneyslu sem og
mataræði,“ segir hann.
AP
Af skurðstofu „Góðu fréttirnar eru þær að árangur lifrarígræðslna er mjög góður, slæmu fréttirnar hins vegar að færri eru viljugir að gefa líffæri en áður.“
Þörf breytinga á lífsstíl
Vaxandi áfengis- og fíkniefnaneysla og offita hafa
valdið sprengingu í fjölda lifrarsjúklinga undan-
farin ár. Roger Willams, sem tók þátt í fyrstu ár-
angursríku lifrarígræðslunni í Evrópu á 7. ára-
tugnum, segir vandamálið þegar „hrikalegt“ þótt
líklega sé aðeins um að ræða toppinn á ísjakanum.
Í HNOTSKURN
»Fyrsta árangursríkalifrarígræðslan fór fram
árið 1965 í Bandaríkjunum.
»Roger Willams tók þátt ífyrstu árangursríku lifrar-
ígræðslunni í Evrópu árið
1968.
»Lífslíkur þeirra sem fágrædda í sig lifur hafa
stóraukist. 75% lifa í tíu ár.
»Lifrarbólga C smitastaðallega við blóðblöndun.
Algengustu smitleiðirnar eru
því þegar sýkt blóð berst frá
einum einstaklingi til annars,
t.d. þegar fíkniefnaneytendur
deila með sér óhreinum
sprautunálum.
»Skorpulifur er endastigmargra ólíkra sjúkdóma
en meðal vestrænna þjóða er
alkóhólismi langalgengasta
orsökin (50-70%) og næst á eft-
ir kemur lifrarbólga C (8-
12%), en ef þessir sjúkdómar
fara saman þá margfaldast
skaðsemin.
Prófessor „Þetta er hrikalegt vandamál,“ segir lifrarsérfræðingurinn
Roger Williams um ofdrykkju breskra unglinga.
Í KÍNA þekktist til fjölda ára að
dauðadæmdir fangar gæfu líffæri
til ígræðslu. Mannréttindasamtök
vöktu á þessu athygli og spurn-
ingar vöknuðu um hvort fangarnir
hefðu val. Nú hafa kínversk stjórn-
völd bundið bann við slíkum líf-
færagjöfum í lög og í staðinn hafið
átak í uppbyggingu kerfis sem
miðar að lifandi líffæragjöfum, þ.e.
að fólk gefi hluta úr lifur eða ann-
að nýra til ígræðslna. Lifrarbólga
B er algeng í Kína en hún getur
valdið krabbameini í lifur sem er
þriðja algengasta dánarorsökin í
landinu. Kínverjar eru nú í bólu-
setningarátaki gegn lifrarbólgu B
en það mun ekki skila árangri fyrr
en að einhverjum árum liðnum.
Kínveska þjóðin glímdi ekki við of-
fitu fyrr en fyrir örfáum árum. Sú
breyting hefur valdið gríðarlegri
aukningu á sykursýki, of háum
blóðþrýstingi sem og lifrarsjúk-
dómum.
Fangar
gáfu líffæri
FÓTBOLTAMAÐURINN George
Best er líklega þekktasti sjúklingur
breska lifrarsérfræðingsins Rogers
Williams. Best
var alkóhólisti
og gekkst undir
lifrarígræðslu.
Í samvinnu
við Williams
notaði Best
sögu sína til að
auka umræðu
um lifrarsjúk-
dóma tengda of-
drykkju í Bret-
landi. „George vildi að saga sín yrði
sögð til að auka vitund almennings
um lifrarsjúkdóma,“ segir Willams.
„Hann beitti sér fyrir því, allt til
síðasta dags, að koma sögu sinni á
framfæri, svo hún gæti orðið öðrum
víti til varnaðar. Hann var frábær
náungi. Hann hafði einlægan áhuga
á að hjálpa öðrum.“
Best stofnaði m.a. sjóði til styrkt-
ar rannsóknum á lifrarsjúkdómum.
„Ég er sannfærður um að hans
þáttur skipti sköpum varðandi
þekkingu fólks á lifrarsjúkdómum
og ástæðum þeirra.“
Árangur lifrarígræðslu Bests var
góður og í eitt og hálft ár eftir að-
gerðina breytti Best algjörlega um
lífsstíl – stundaði ræktina af kappi
og hélt sig frá áfengi. En þegar
hjónabandi hans lauk var fótunum
kippt undan Best og hann hallaði
sér aftur að flöskunni.
Best lést árið 2005, þá aðeins 59
ára að aldri.
Best breytti
umræðunni
George Best
Lifrin, eitt stærsta líffæri líkam-
ans, er ofan til í kviðnum hægra
megin. Hún gegnir margþættu
hlutverki og er lífsnauðsynleg
mannslíkamanum:
 Breytir fæðunni í efni sem
nauðsynleg eru lífi og þroska.
 Framleiðir mikilvæg eggja-
hvítuefni fyrir líkamann.
 Forðabúr fyrir orku.
 Fjarlægir eitruð úrgangsefni
úr blóðinu og hreinsar þau úr
líkamanum.
 Umbreytir lyfjum og hjálpar
við að losa þau úr líkamanum
þegar hlutverki þeirra er lokið.
 Viðheldur hormónajafnvægi
og stjórnar framleiðslu kólest-
eróls.
 Hjálpar líkamanum að verjast
sýkingum.
 Til að geta sinnt hlutverki
sínu þarf lifrin að vera heilbrigð.
Þeir fjölmörgu sjúkdómar sem
herjað geta á lifrina, svo sem
bólgur af völdum veira og lyfja,
efnaskiptasjúkdómar og æxli,
geta því truflað starfsemi þessa
líffæris.
Eitt stærsta líffærið