Skinfaxi - 01.05.2008, Blaðsíða 20

f lnli| Hb G|K; j «
1
'f-- l ■ Jfi

Þorlákshöfn
Þorlákshöfn er helsti þéttbýlisstaður
sveitarfélagsins og miðstöð stjórnsýsl-
unnar. Kauptúnið hefur nafn sitt frá
Þorláki heiga Skálholtsbiskupi (1133-
93). Útræði hófst snemma frá Þorláks-
höfn enda er þar besti lendingarstaður á
suðurströndinni frá náttúrunnar hendi
og skammt í fengsæl fiskimið. Fram til
loka 18. aldar var jörðin í eigu Skálholts-
stóls en síðan í eigu ýmissa manna fram
til 1934 þegar Kaupfélag Árnesinga eign-
aðist hana. Meðan gert var út á áraskip-
um var ekki óalgengt að róið væri á
30-40 skipum frá Þorlákshöfn. Hafa því
íbúarnir verið um 300-400 yfir vertíðina
og bjuggu þeir í sjóbúðum sem hlaðnar
voru úr torfi og grjóti.
Það dróst úr hömlu að gerð væri höfn
sem hentaði vélskipum í Þorlákshöfn og
árið 1950 var aðeins einn íbúi skráður
þar en upp úr miðri síðustu öld hófst upp-
bygging öflugrar útgerðar á vegum
Meitilsins hf. og fólkinu fjölgaði smám
saman. Verulegur kraftur komst þó ekki
í hafnargerðina fyrr en eldgos hófst í
Vestmannaeyjum því að um tíma leit út
fyrir að höfnin í Eyjum mundi leggjast
af. Gosið hófst í janúar 1973 og var eld-
fjallið svo nálægt byggðinni að flytja
þurfti alla íbúana burt. Voru um sex þús-
und manns fluttir til lands í skipum og
flugvélum, flestir til Þorlákshafnar sem
er ferjuhöfn fyrir Vestmannaeyjar. Á
meðan á gosinu stóð bjuggu margir íbú-
anna í Þorlákshöfn og hún varð heima-
höfn fýrir mikinn hluta Vestmannaeyja-
flotans.
Höfnin
Ein skýringin á nafngift Þorlákshafnar
er sú að Þorlákur helgi hafi stigið þar
á land er hann kom frá biskupsvígslu í
Niðarósi árið 1178. Þessi saga ber með
sér að snemma var hafskipum lent í
Þorlákshöfn og öldum saman var hún
verstöð vegna nálægðar fengsælla fiski-
miða og lendinganna sem voru óvíða
betri og öruggari en þar. Sóttu menn
þangað víðs vegar að af Suðurlandi til
fiskveiða en einkum frá biskupsstólnum
í Skálholti sem lengst af var eigandi jarð-
arinnar. Þorlákshöfn var einnig lífhöfn
og þrautalending sjómanna frá Eyrar-
bakka og Stokkseyri og brimdaginn
mikla 1895 leituðu þangað 67 skip því
að hvergi var hægt að lenda annars
staðar.
1 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalín frá 1708 segir um Þorlákshöfn:
„Lendingar eru fjórar fyrir landi, merki-
lega góðar svo að sjaldan bregðast."
Lendingar þessar voru notaðar fram á
tuttugustu öldina og var á þeim tíma
aldrei um eiginlega hafnargerð að ræða
í Þorlákshöfn heldur voru lendingar
einungis ruddar og hreinsað úr þeim
grjót sem sjórinn bar upp í varirnar.
Reyndar var það mál manna að ekki væri
hægt að gera hafnargarð eða bryggju
því að brimið væri of öflugt. Árið 1884
stóð Jón Árnason útvegsbóndi og kaup-
maður fyrir því að Magnús Guðnason
steinsmiður var fenginn til Þorlákshafn-
ar til að stjórna hleðslu sjóvarnargarðs
en einnig sprengdi Magnús klappir og
sker til að gera lendingarnar öruggari.
I upphafi síðustu aldar lét sýslunefnd
Árnessýslu fara fram athugun á hafnar-
stæði beggja vegna Ölfusár. Torvald
Krabbe, þáverandi landsverkfræðingur,
sem gerði athugunina, lagði til hafnar-
gerð í Þorlákshöfn en fannst ekki ger-
legt að leggja í framkvæmdir austan ár.
Árið 1913 veitti Alþingi Fiskveiðifélagi
Islands styrk til þess að rannsaka og
gera áætlun um vélbátahöfn í Þorláks-
höfn og tók Jón Þorláksson, sem þá var
landsverkfræðingur, það verk að sér.
Árið 1917 var samþykkt þingsályktunar-
tillaga um gerð áætlunar um hafnargerð
í Þorlákshöfn. N.P. Kirk verkfræðingi
var falið að vinna þetta verk og lagði
hann til að gerður yrði 365 metra langur
suðurgarður og 860 metra langur norð-
urgarður en inni í höfninni yrði T-laga
bryggja. Ekkert varð úr framkvæmdum
og 1927 var útgerð að leggjast af í Þor-
lákshöfn en þá var einungis róið á íjór-
um skipum þaðan, enda voru áraskip að
syngja sitt síðasta og komnir vélbátar og
togarar.
Hafnargerð
Það var ekki fyrr en árið 1929 sem hafn-
arframkvæmdir í Þorlákshöfn hófust
loks en þá höfðu menn notast við þær
lendingar sem voru frá náttúrunnar
hendi svo að öldum skipti. Gerð var 20
metra löng og 4 metra breið bryggja
norðan við norðurvörina sem lengd var
um 10 metra sumarið eftir. Síðan þá hef-
ur verið unnið mikið við hafnarfram-
kvæmdir í Þorlákshöfn en mest þó eftir
Heimaeyjargosið, en þá var farið að
huga að bættri hafnaraðstöðu á suður-
ströndinni. Síðan þá hefur einnig verið
komið upp í höfninni aðstöðu fyrir
flutningaskip og bílferju sem nú fer dag-
lega milli Vestmannaeyja og Þorláks-
hafnar.
20 SKINFAXI - tímarit Ungmennafálags fslands