Sjómannablaðið Víkingur - 01.04.1946, Blaðsíða 6

Óðinn, sem gat annazt landhelgisgæzluna. Hinsvegar
var vitað, að erlendra togara í hundraðatali var von
á fiskimiðin ki'ingum landið. Til þess að nokkur mögu-
leiki væri til að takast mætti að verja landhelgina og
veiðarfæri sjómanna fyrir ágengni hins væntanlega út-
lenda togaraflota, var óhjákvæmilegt að fjölga varð-
skipunum til stórra muna. Og þai' sem engir möguleik-
ar voru á því að fá varðskip byggð í tæka tíð, voru ekki
' önnur ráð en að reyna að leysa málið í bili með því að
kaupa eða leigja tilbúin skip. Þannig litu málin út, þeg-
ar möguleikar opnuðust fyrir því að fá hraðbáta
keypta frá brezka sjóhernum.
Það var vitað, að hér var um að ræða gerð skipa, sem
sjómenn hér. heima höfðu enga reynslu af. Hinsvegar
var það vitað, að bátar þessir höfðu verið í ferðum á
Norðúrsjónum og reynzt vel, enda þótt sjólag sé þar
oft'sízt betra en hér við land. Líka var það vitað, að
Bretar og Ameríkumenn höfðu báta af sömu gerð hér
við land, meðan á stríðinu stóð, og notuðu þá í ýmis
konar hernaðai'aðgerðum meðfram ströndum landsins.
Voru þeir bátar þó um 50 smálestum minni en þeir, el'
hér um ræðir. Einnig var það vitað, að bátar af sömu
gérð ög sízt stærri eru notaðir til landhelgisgæzlu við
; Sþá-n,' Portúgal, írland, England og víðar. Þann kost
höfðu bátarnir, sem telja verður þýðingarmestan, þeg-
ar um varðskip er að ræða, að þeir voru ganghraðir.
Bátarnir fengust fyrir lágt verð, og má í því sambandi
geta þess, að vélar og áhöld í bátunum hafa verið virt
af fagrrianni fyrir nálega helrpingi meira en bátarnir
kostuðu. Að öllu þessu athuguðu var ekki annað sjá-
anlegt en að hér væri ekki eingöngu um nothæf varð-
skip að ræða, heldur á margan hátt heppileg. Og af
því að hér var við völd athafnasöm ríkisstjórn, sem
hafði vilja á því að leysa þetta aðkallandi vandamál á
sem beztan hátt, voru bátarnir keyptir.
/
Varðbátarnir.
Eins og áður er sagt, eru bátar þessir af annari gei'ð
og byggðir á annan hátt en þann, sem tíðkast hér á
landi. Bátarnir eru um 148 tonn hver og byggðir þann-
ig, að súð og þilfar er úr tvöföldu mahogny með vatns-
þéttu efni á milli. Innan á súð koma langbönd, sem ná
á milli stafna. Innan á langböndin kemur svo stei'kleg
stálgrind. Allur saumur er úr kopar, fjögur vatnsþétt
skilrúm eru í hverjum bát, og er það langt fram yfir
það sem þekkist hér heima. Virðist mjög vel og vand-
lega frá öllu gengið og sérstaklega gott efni alls staðar.
Ér auðséð, að allt kapp hefur verið lagt á að gera bát-
aua sem léttasta. Hver bátur hefur þrjár skrúfur og
þrjár aðalvélar, sem geta framleitt allt að 3 þús. hest-
öfl, og geta þeir með því gengið 24—25 mílur á klukku-
stund. Má fullyrða, að skip af sömu stærð, byggð eftir
islenzkum smíðareglum, mundu hristast í sundur fyrir
helmingnum af því vélarafli, sem hver varðbátur hefur
og þó ekki ganga meira en 11—12 mílur á klukku-
stund.
Þegar skip er á ferð í stórsjó og æðandi alda kem-
ur að því skeður annað af tvennu: Skipið lyftir sér
upp á ökluna eða þá að aldan brýtur yfir það, og
skemmir þá venjulega meira og minna af því, sem fyr-
ir verður. Vill svo oftast verða með þungbyggð skip,
meðan léttbyggðu skipin hafa alla möguleika á að lyfta
sér yfir ölduna. Þess vegna er það, að þungbyggðum
skipum er ætíð meiri hætta búin í sjógangi en þeim létt.-
byggðu. Gott dæmi upp á þetta eru sementsskipin svo-
kölluðu, sem voru byggð 1918. Súðin á þeim var marg-
ar tommur á þykkt og hefði sjálfsagt fallið í smekk
manna hér heima, en skipin reyndust svo þung og stöð-
ug, að sjór gekki svo mikið yfir þau, að þilfarshús
brotnuðu, enda þótt þau væru úr afar sterkum stálplöt-
um. Varð af þessum sökum að hætta við hin þungu og
traustu skip. Reynslan hefur ætíð sýnt, að léttbyggðu
skipin kom^st leiðar sinnar, þó að hin þungu skip kom-
ist það ekki.
Þegar farið var að byggja skip úr járni, voru fyrst
hafðar í þau þykkar járnplötur. Svo komu hinar þunnu
og léttari stálplötur, og stöðugt er unnið að því að gera
efnið þynnra og léttara. Fjöldi skipaverkfræðinga hjá
hinum stóru siglingaþjóðum vinna að því að finna létt
efni í skip og endurbæta lagið á þeim, til þess að þau
lyfti sér sem bezt yfir öldurnar, og nái sem mestum
hraða. Má segja, að síðasti árangurinn af þessari við-
leitni skipafræðinga séu hinir svokölluðu hraðbátar. Er
fullyrt, að þeir geti farið ferða sinna í hinum verstu
stórviðrum, vegna þess hvað þeir eru léttir og fljóta
þar af leiðandi vel yfir öldurnar, og varðbátarnir nýju
eru einmitt nýjasta og stærsta gerð þessara hi’aðbáta.
Þegar við berum samaU þróunina í skipabygg-ingar-
málum hér heima og það, sem gerzt hefur í því efni
erlendis, finnst mér vér standa ærið höllum fæti í þeim
samanburði. Vér getum að vísu byggt skip upp í 200
lestir, en aðeins úr tré. Aðferðin við bygginguna og
lagið á skipunum er svipað og var fyrir aldamót. Bönd-
in í skipunum eru höfð sver og með litlu millibili. Ut-
an á þau og innan á er svo sett 2—3 þuml. þykk súð
og þétt boltað í gegn með járnboltum. Allt er þetta úr
eik eða álíka þungu efni. Yfirleitt er kapp lagt á að
allt efni sé sem sverast, en minna hugsað um gæði
þess. Legufæri eru þannig, að 50 lesta bátar verða að
dragast með margar smálestir af keðju fremst í skip-
inu, alveg að óþörfu, því léttur vír kæmi að jafngóðum
notum. Bátarnii' verða eins konar eintrjáningar, ósveigj-
anlegir og þungir, sem sjór gengur yfir, en til þess
að draga úr sjógangi á þilfari hafa upp á síðkastið
verið settir hvalbakar á flesta bátana, sem auðvitað
þyngja þá enn meira niður. Þegar hraðinn þótti of lítJ-
ill, voru nýjar og aflmiklar vélar settar í gamla báta,
sem auðvitað hristu þá fljótlega í sundur, en hraðinn
jókst lítið. Er nú algengt að setja það stói'a vél í fiski-
báta, að 3—4 hestöfl séu á hverja smálest, en bátarnir
gengu lítið sem ekkert betur fyrir það, af því að bygg-
ingarlagið leyfir það ekki. Þá var það ráð tekið að
minnka bátana í sjó, gei'a línurnar fínni eins og það
er kallað, en þá fóru þeir að verða valtir, og við það
þættust auknar kröfur og aukin þægindi fyrir ski])-
verja á þilfari, sem þýddi meiri yfirbyggingu. Útkoman
er því orðin sú, að flestir hinna nýrri fiskibáta eru of
þungbyggðir, of rýrir í sjó, en hafa alltof stóra yfir-
byggingu, og eru þar með illa sjófærir nema með því
að setja í þá mikla kjölfestu, og mun nú algengt að
setja mörg tonn af sementsteypu í botninn á bátunum
til þess að vega á móti hinni miklu yfirbyggingu, og
eru þeir þá orðnir áþekkir hinum umtöluðu sements-
skipum. Leikur grunur á, að sorgleg slys hafi af þess-
um missmiðum hlotizt, og væri- óskandi, að ekki ættu
eftir að hljótast fleiri.
70
V I K I N G U R