Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1971, Blaðsíða 28

Dr. Sigfús A. Schopka, fiskifrœÓingur:
UM HROGNKELSIN
OOOOOOOOOOOOOOOO0000000000000000000<00000000<C<000000000000
Erindi flutt í þœttinum „Við sjóinn^.
oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
Fiskar af hrognkelsaætt eru
kaldsjávarfiskar, sem aðeins er
að finna á norðurhveli jarðar.
Til þessarar ættar eru taldar um
tuttugu tegundir, allar smá-
vaxnar, um 10—20 sentimetra á
lengd, að undanteknum hinum
eiginlegu hrognkelsum — grá-
sleppu og rauðmaga — en þau
geta orðið allt að 70 sentimetra
á lengd. Hængurinn verður þó
aldrei lengri en 50 sentimetrar.
Þó að hrognkelsin teljist til
beinfiska, þá eru bein þeirra kalk-
lítil og brjóskkennd. Roðið er
hreisturslaust en alsett körtum.
Það er mj ög þykkt og hlaupkennt
og kallast hvelja. Eins og nafn
hrygnunnar — grásleppunnar
ber með sér, er hún grágræn á
kvið, en dökkgrá eða nær því
svört á baki. Hængurinn er svip-
aður á litinn utan hrygningar-
timans og er þá oft kallaður grá-
magi. Það er hald sumra sjó-
manna, að grámaginn sé önnur
tegund, en það er rangt. Þegar
líður að hrygningu roðnar grá-
maginn. og verður að rauðmaga.
Þetta fyrirbrigði er ekkert eins-
dæmi meðal fiska. Nærtæk dæmi
eru bæði lax og hornsíli, sem fá
sinn sérstaka „riðabúning“ um
hrygningartímann.
Heimkynni hrognkelsanna er
Norður-Atlantshafið, norður frá
Hvítahafi suður í Biskayaflóa að
austanverðu og allt norður frá
Diskó suður að Þorskhöfða að
vestanverðu. f Eystrasalti er til
afbrigði — nokkurs konar vasa-
útgáfa af aðaltegund — sem varla
verður stærri en 25 sentimetrar.
Hrognkelsin eru farfiskar, sem
koma aðeins upp að ströndum að
vorinu og fram á sumar til hrygn-
ingar. Hinn tíma ársins eru þau
ýmist uppsjávar úti á reginhafi
eða við botn á djúpleiðum, að því
að talið er. Rannsóknir sem
Bretar gerðu á magainnihaldi
búrhvala veiddum í júlí og ágúst
1967 úti á miðju Grænlandshafi,
sýndu, að ókynþroska hrogn-
kelsi voru aðalfæða þessarar
hvaltegundar. Dýpi á veiðisvæði
hvalanna var frá 500 niður í 2000
metra. Vegna þess hve steinar
finnast oft í maga búrhvala, er
talið sennilegt, að þau neyti fæðu
sinnar niður við botn. Má því bú-
ast við að hrognkelsi leiti allt
niður á 500 metra dýpi og jafn-
vel dýpra, en bein þeirra eru bæði
laus og lin eins og í mörgum djúp-
sjávarfiskum.
Fljótlega eftir áramót fer að
verða vart við hrognkelsi á leið
inn að landi, en það er þó ekki
fyrr en í febrúar og marz, sem
þau koma í þarana. Koma þau
oftast fyrr upp að Norðurlandi
en Suðurlandi. Hrygningin byrjar
skömmu eftir að hrognkelsin eru
komin á hrygningarstöðvarnar.
Þau hrygna á grýttan botn í
þarabeltinu frá 30 metra dýpi og
alveg upp að fjöruborði.
Oft hefur verið fylgst með
hrygningu hrognkelsa í fiskabúr-
um, bæði hérlendis og erlendis.
Það hefur komið í ljós, að grá-
sleppan hrygnir ekki öllum eggj-
unum í einu, heldur líða um 2
vikur á milli hrygninga, sem eru
oftast tvær, jafnvel þrjár. Hæng-
urinn frjóvgar strax eggin, sem
límast í kökk eftir að þau kom-
ast í snert við sjóinn. Hann gæt-
ir eggjanna af mikilli hörku og
flæmir öll aðskotadýr burtu. Sér-
staklega eru aðrir rauðmagar
óvelkomnir, en öðru máli gegnir
með hrygnurnar. Það kemur fyr-
ir að sami hængurinn frjóvgar
egg úr tveimur hrygnum og gæt-
ir þannig tveggja hrogna í einu.
Meðan hængurinn gætir bús-
ins leitar hrygnan uppi nýjan
rauðmaga til þess að frjóvga
næsta hrygningarskammt. Þegar
grásleppan hefur svo lokið sér
af, leitar hún til hafs.
Þrem til fjórum vikum eftir
hrygningu klekjast eggin og yfir-
gefur rauðmaginn þá búið. Mest-
allan þann tíma, sem hann gætir
eggjanna, neytir hann engrar
fæðu og hrygnan er ekki heldur
lystug á þessu tímabili.
Hrygning hrognkelsanna stend-
ur yfir í nokkra mánuði. Þar sem
nýjar göngur eru stöðugt að
koma til hrygningar. Aðalgang-
VÍKINGUR
80