Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1976, Blaðsíða 42

hafa siglt umhverfis allt Bretland frá
Landsend, þó ekki séu öruggar
heimildir fyrir því. Hann virðist ekki
hafa staðnæmst í Irlandi, sem honum
hlýtur þó að hafa verið kunnugt um af
siglingu upp með vesturströnd Eng-
lands og af landakorti frá 3. öld f.Krist
gert af Iandfræðingnum Eratosthenes
er afstöðu þess allnákvæmlega getið og
vitnað í heimildir frá Pytheusi.
Það er enginn asi á ferðalaginu víða
staldrað við og frásagnir svo ýtarlegar
um landslag og íbúa að Polybus hæðist
að og segir að líkast sé sem Pytheus hafi
farið fótgangandi um allt Bretland.
1 frásögninni af ferðinni til Thule
gætir meiri ónákvæmni. 1 fyrsta lagi
gæti þar fremur verið um að ræða um-
sagnir frá fólki sem Pytheus hitti á ferð
sinni, en ekki hans eigin reynzlu. í öðru
lagi virðist mjög sennilegt að hann hafi í
miðri hringsiglingu sinni um Bret-
landseyjar, snögglega tekið ákvörðun-
ina um siglinguna til norðurs í leit að
Thule og eftir að hafa fundið það snúið
við til þess að ljúka siglingunni um-
hverfis Bretland.
En hvað hafði Pytheus að segja um
Thule? Hann sagði að það væri norð-
lægasti hluti Bretlandseyja, sex daga
siglingu frá meginlandinu! Hugtakið
Bretlandseyjar notaði Pytheus og arf-
takar hans í siglingum fyrri alda í mjög
víðtækri merkingu, allt norðanvið þær
var auðvitað tengt við Bretland. En sú
rökhyggja að Thule sé ekkert sérstæð-
ara en Shetlandseyjar stenzt ekki síðari
tíma mælikvarða.
Pytheus segir að Thule sé aðeins sól-
arhrings siglingu frá því þar sem sjór-
inn frýs og að sumarlagi sé náttmyrkur
aðeins tvær til þrjár stundir. Ibúarnir
þar lifi af berjum og höfrum því
veðurfar sé of kalt fyrir almennan
gróður og ræktun kvikfjár. Þeir hafi þó
hunang frá býflugum og búi til ein-
hverskonar mjöð úr því.
Hvar gat þessi undarlegi staður ver-
ið? Það gæti verið einfalt að álykta að
hinir djarfhuga grikkir, sem höfðu víð-
tækasta þekkingu þeirra tíma á heims-
byggðinni hefðu komist til Islands og
það hefur oft verið sett í samband við
Thule Pytheusar, en það er mjög ólík-
legft. Með tilliti til óhagstæðra strauma
og vinda er ólíklegt að Pytheusi hefði
tekist sú sigling á sex dögum, þó hann
hefði vitað nákvæmlega hvert hann
ætlaði. Auk þess er fullvíst að ísland
hafi verið óbyggt á þeim tíma, og þar
hafa aldrei þroskast býflugur.
Ef Thule hefur verið einhversstaðar,
er líklegast að það hafi verið í Noregi.
Fjarlægðar áætlunin getur staðist og þó
hluti Noregs liggi norður fyrir heims-
skautsbaug þá þróast býflugur í þeim
landshlutum þar sem loftslag er mild-
ara og því ekki ómögulegt að íbúarnir
hafi að einhverju leyti lifað eins og
Pytheus tilgreinir. En það eru einnig til
sagnir um annað fyrirbæri sem Polybus
(150 f.Krist) segir að Pytheus hafi
skrifað um, að í Thule væri hvorki sjór
né loft, undarlegt fyrirbæri sem hann
nefndi „sjólunga“ þar sem himinn og
jörð væri sameinað. Ótal skýringar hafa
verið settar fram til þess að túlka þetta
fyrirbæri. Nansen benti á að hér gæti
verið átt við „ísrek“ og síðari tíma haf-
fræðingar hafa aðhyllst það tengt þeim
þokuslæðingi, sem oft hangir yfir ís-
röndinni.
Skrif Polybusar hins merka siglinga-
manns og söguritara hafa verið talin
gild rök um atburði fortíðarinnar. Ef
háði hans um ýkjulegar frásagnir
Pytheusar um „sjólungað“ er sleppt eða
ályktað að hann greini þar ekki ná-
kvæmlega rétt frá, verður slíkt atriði
aðeins ein af þeim gátum sem nútíminn
fær ekki fulla skýringu á. Og þó Poly-
bus telji frásagnir Pytheusar hlaðnar
karlagrobbi verður staðreyndin sú af
frásögnum um ferðalög hans, að Pyth-
eus sé einn af fremstu landkönnuðum
veraldarsögunnar. í rúmlega þúsund ár
eru afrek hans ekki yfirstigin, og ekkert
skráð af siglingaferðum um norðurhöf
milli Pytheusar og Víkingaaldar.
Það fyrsta sem sögur greina síðar frá
eru ævintýralegar siglingar munka frá
vestur-eyjum Irlands, sem af þrá eftir
að lifa í friði og einveru flýðu þaðan
undan árásum norrænna víkinga, og
komust á Iitlum skinnbátum alla leið til
íslands. En höfðu varla dvalist þar
lengi, þegar hinir heiðnu víkingar voru
komnir þangað á eftir þeim.
Útþensla íbúa N-Evrópu á 9. öld
e.Kr. hefur aldrei verið útskýrð að
fullu. 1 Noregi hafa landþrengsli ráðið
nokkru, en tæplega að jöfnu í Dan-
mörku sem hafði betri iandbúnaðar
aðstöðu. Hinar grimmúðlegu árásar-
ferðir norrænna manna suður á bóginn
eru vel kunnar úr sögunni og þó að þar
væri upprunalega um tilviljanakennd-
ar ránsferðir að ræða, fóru þeir
snemma að setjast'að erlendis. Nokkru
fyrr höfðu þeir hernumið landshluta í
NV-Skotlandi og á síðari hluta 9. aldar
hófu þeir landnám á Islandi.
I Noregi hefur mönnum löngu fyrr
verið kunnugt um Island, því skip á
siglingu suður á bóginn um Færeyjar til
Bretlandseyja höfðu hrakist af leið
norður á bóginn. Á síðari hluta 9. og
fyrri hluta 10. aldar er búsett þar tals-
vert af fólki (sumir áætla 30. þús.
manns) og landið að mestu numið.
Skipin sem þessir norrænu land-
námsmenn sigldu á yfir N-Atlantshaf
voru ekki eins og langskip þau sem þeir
notuðu til ránsferða sinna á íbúa Bret-
landseyja, heldur burðarmeiri breið-
skip að einhverju dekkbyggð með
þversegli (langskipin treystu verulega á
árar) og sennilega ekki mjög lakari sjó-
skip heldur en þau sem Columbus not-
aði til sinna siglinga 500 árum síðar. En
ferðalög á norðurslóðum voru margfalt
áhættusamari og sagnir eru til af sam-
floti 25 slíkra skipa sem lentu í ofviðri er
lauk þannig að aðeins 14 þeirra náðu
áfangastað.
I sérstaklega hagstæðu skyggni er
það mögulegt, að hátoppar Græn-
landsjökla sjáist frá Islandi og því er
ekki ólíklegt að hinir norrænu menn
hafi snemma komist á snoðir um land í
vestri. Sagnir eru til um, að árið 980
hafi tvö skip siglt frá Islandi vestur á
bóginn og áhafnir þeirra haft vetursetu
á austurströnd Grænlands. Það má því
telja vafalítið að Eiríkur Þorvaldsson,
þekktari undir viðurnefninu Eríkur
rauði hafi haft afspurn um það ferða-
lag.
Faðir Eiríks hafði verið gerður út-
lægur úr Noregi fyrir mannvíg (sem
voru almenn þar á þeim tíma) og numið
land á NV-verðu Islandi. Eiríkur
sennilega fæddur á Islandi, neyddist til
þess 982 að yfirgefa land sitt einnig
fyrir mannvíg, eyddi þremur útlegðar-
árum sem hann var dæmdur til, í að
kynna sér landið í vestri.
Á leið sinni yfir Danmerkursund,
hefur Eiríkur kynnzt isröndinni við
austurströnd Grænlands, sama fyrir-
bærinu sem eyðilagði þar breskan 16.
370
VÍKINGUR