Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1976, Blaðsíða 14

fiskveiðar við íslandsstrendur á
þilskipum strax við upphaf 15.
aldar og tóku upp allnáin sam-
skipti við landann. Ætla mætti að
útbúnaður þeirra, seglin og skipin
hvettu hérlandsmenn til eftir-
breytni, en bændur sáu sér þá að-
eins hag í verslun við Tjallann. Og
landinn dorgaði dáðlaust uppvið
sand.
Engar breytingar urðu í þessum
efnum svo talist geti allt framundir
aldamótin 1800, með tilkomu þil-
skipaútgerðar, óburðugrar að vísu.
Um miðja 19. öld tók þó að rætast
úr, þegar innlendri kaupmanna-
stétt var fiskur vaxin um hrygg.
íslendingar eignast þá kaupskip,
og aðeins endaspretturinn eftir,
síðastliðin 100 ár.
Saga þeirra ára verður ekki rak-
in svo nokkru nemi, menn henni
að líkindum kunnastir, en efnis-
mikil er hún og byltingarkennd.
Þar gerist allt í stökkum. ítök stór-
bænda í sjávarútvegi fóru ört
þverrandi, en skortur á mannafla
ágerðist við strendur landsins, og
þangað fluttist í stórum stíl
vinnufólk úr sveitunum. Þar með
var þéttbýlisþróunin hafin, vél-
væðing í sjónmáli og þá ekki síður
stéttaátökin.
Með tilkomu þilskipanna gátu
sjómenn sótt lengra út á miðin,
stundað veiðarnar lengur á ári
hverju og veður hamlaði síður sjó-
sókn. Eftirspurnin á fiski jókst líka
sífellt og þegar saltfiskmarkaður-
inn opnast fslendingum eykst
verðmæti aflans að mun. Veiði-
tækni fleygir fram, frá handfærum
eingöngu til þess að net og lína
verða algeng veiðarfæri. Á tuttug-
ustu öld kemur trollið og nótin til
sögunnar, vélvæðing flotans og fs-
lendingar eignast togaraflota. Þá
er farið að hraðfrysta fisk til út-
flutnings, sem var feikileg framför.
Síldin verður líka fjöregg mikið, en
sem við vitum glopruðum við því
niður, brutum og búum enn að
sárunum.
Eimskipafélaginu megum við
ekki gleyma. Stofnun þess árið
1914 markar mikil tímamót í sögu
þjóðarinnar. íslendingar gerðu sér
líka grein fyrir þessu strax í upp-
hafi, þetta óskabarn þjóðarinnar á
sínum tíma var að stórum hluta
fjármagnað af almenningi í land-
inu sjálfu. Þegar Gullfoss og
Goðafoss komu til landsins 1915
var einskonar óformleg þjóðhátíð í
hjörtum landsmanna. Eftir átta
aldir var þjóðin aftur rik, hún átti
skip.
IV
Hver var þá staða sjómannsins
gegnum aldirnar og hver er hún
nú? Sem fyrr segir var sjómennska
aðeins stunduð stuttan part úr ári,
og róið með handfæri á opnum
árabátum. Það segir sig því sjálft,
að ekki hefur aðbúnaður verið sem
ákjósanlegastur. En sjómaður í þá
daga var annað tveggja, vinnu-
maður útvegsbóndans eða tómt-
húsamaður, en svo nefndust þeir
menn sem höfðu sjómennsku að
aðalstarfi. Sem stétt töldust þeir
einu stigi ofar að mannvirðingu en
flakkarar og þurfamenn. Sú stað-
reynd segir flest sem segja þarf um
líf þeirra og aðbúnað.
Með tilkomu þilskipaútgerðar
fjölgar verulega í stétt sjómanna,
þ.e.a.s. þeirrá sem framfæri sitt
hafa eingöngu af sjómennsku.
Tekjurnar voru þó óverulegar
þegar mið er tekið af vinnunni og
vinnutímanum, en oft var ekki
svefnfriður nema örfáa tíma á sól-
arhring og þá við hinar verstu að-
stæður. Stöðug vosbúð og svefn-
leysi var líf þeirra manna. Og
rættist lítt úr því þegar við tóku
togararnir, uns alþingi sá sig til-
neytt árið 1921 að setja lög um
lágmarkshvíld sjómanna, sex tíma
á sólarhring.
Bárufélög sjómanna um alda-
mótin síðustu voru í raun og veru
undanfari verkalýðshreyfinga i
landinu. Árið 1915 er svo Háseta-
félag Reykjavíkur stofnað og ári
síðar urðu tímamót í stéttarsögu
sjómanna þegar hásetar á togurum
fara fyrstir sjómanna í verkfall.
Það sýndi sig líka fljótlega að ekk-
ert annað verkfall gat haft þvílík
áhrif á þjóðlífið og afkomu alla í
landinu. Þarmeð er barátta ís-
lenskra sjómanna fyrir bættum
hag og réttum hlut hafin og hefur
staðið linnulaust síðan.
Árangurinn: Enn búa sjómenn
við lengri vinnudag en nokkur
önnur stétt í landinu, en um
kaupið er aðra sögu að segja ef litið
er á heildina. Kauptrygging sam-
svarar þolanlegum launum fyrir
átta stunda vinnudag, en hjá sjó-
mönnum er þessi vinnudagur iðu-
lega 12 stundir fyrir utan helgar.
Þeir eru þó ófáir sjómennirnir sem
verða að una kauptryggingu einni
saman og fer líklega fjölgandi. í
þeim efnum gætir oft mikils mis-
skilnings hjá almenningi, og ekki
nema von. Hvenær sjáum við t.a
m. í dagblöðum fréttir þess efnis,
að sjómenn á einhverjum báti hafi
róið uppá hvern dag í fleiri mán-
uði, stritað rúmar 12 stundir á dag,
en hlutur þeirra ekki náð kaup-
tryggingu; slíkt er ekkert eins-
dæmi. Eða hversu oft er ekki slegið
upp á forsíðu fregnum um sjó-
menn á t.d. ákveðnum loðnubáti,
náttúrulega þeim aflahæsta, sem
að mánuði liðnum höfðu hálfa
milljón í hlut. En vissulega er
þagað um alla hina, og vinnu og
erfiði þessara manna, sem og hitt
að næstu ellefu mánuðina strita
þessir sömu menn ekki minna þó
hluturinn nái kannski ekki kaup-
tryggingunni.
V
Okkur ætti nú að vera óhætt að
draga þá ályktun, að starf sjó-
mannsins fyrr á öldum og enn í
VÍKINGUR
342