Náttúrufræðingurinn - 2004, Page 11

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
I öðrum tilfellum kann hins vegar
kvikan að storkna til fulls án goss, ef
breytt spenna hamlar eða kemur í
veg fyrir innstreymi nýrrar kviku.
Tilvist slíkra grunnra innskota í
fjallinu er því að líkindum
tímabundin og þau hafa fyrst komið
fram fremur seint í myndunarsögu
Etnu. Ekkert er vitað um hvort
hólfið hafi verið virkt fyrir 1994 eða
hvort slíkt hafi verið til síðan fyrir
um 15.000 árum.14
Ymsar skýringar eru hugsanlegar
á uppruna amfibólsins, sem er af
gerðinni pargasít-kaersútít, en ekki
hefur ennþá tekist að finna út
nákvæmlega hvernig skilyrðin
(þrýstingur, hitastig, vatnsmagn
o.s.frv.) eru fyrir myndun þess.
Annaðhvort er það framandsteind
af óþekktum uppruna eða það
kemur frá kaldari svæðum kviku-
hólfsins, veggjum eða lofti, þar sem
vatnsþrýstingur er hár og amfiból
vex á kostnað plagíóklass. Hátt
innihald kalíums í amfíbólinu sýnir
hins vegar að það er tiltölulega
nýlega myndað því kalíumgildin
hafa almennt hækkað í gosefnum
Etnu síðustu 300 árin.14
I Etnukerfinu þekkjast með
öðrum orðum tveir aðgreindir
þróunarferlar kvikunnar. Annar er
dýpri, 40-70 km, er samfelldur, fer
fram í möttulstróknum eða nálægt
honum og myndar etnaít við
kristöllun ólivíns og pýroxens. Hinn
fer fram í grynnri tímabundnum
innskotum þar sem etnaít, sem
kemur að neðan, breytist í þróaðri
kvikutegundir við kristöllun plagíó-
klass. Þetta leiðir til þess að nokkur
breytileiki er í bergtegundum Etnu
þó að um eina uppsprettu kvikunn-
ar í möttlinum sé að ræða.14,15
Hamfaragos AF VÖLDUM
BASALTKVIKU
Til viðbótar við þessi grunnu
tímabundnu kvikuhólf, sem geyma
sprengigjarna, þróaða kviku, býr
Etna yfir öðrum óþægilegum
eiginleika.16 Árið 122 f.Kr. varð
öflugt þeytigos sem stóð dögum
saman og þakti bæinn Kataníu 10
cm þykku öskulagi. Mörg hús
11. mynd. Gosið í Etnu í algleymingi. Séð frá þorpinu Nicolosi 4. nóv. 2002. Hvíti
mökkurinn er gufanfrá toppgígunum en hitt er óvenjumikill öskumökkur úr einum gíg
í2750 m hæð á suðurhlíðinni (shr. 1. mynd). Ljósm. Richard Kölbl.
þeirra rís Etna. Fremst á Tyrrenís eru eldfjöllin Vúlkan og Strombólí, sem fæðast af
kvikunni að neðan sem rís í stórum dropum frá jónísku skorpunni sem bráðnar. jóníska
skorpanfer niður (stóra örin) en er á hreyfingu til baka (litla örin sem bendir á strikaða
flekann). Þar með verður til „eyða" fyrir framan jónísku skorpuna en í hana streymir
möttulefiii undan Afríku. Talið er að kvika sem verður til við þetta möttulstreymi fæði
Etnu. Strikuðu línurnar sýna útlínur V-Kalabríu (til vinstri, á Tyrrenísarfiekanum) og
A-Sikiley með Etnu (til hægri). Myndin er teiknuð frá norðvestri. Myndina teiknaði
höfundur eftir Gvirtzman & Nur.13
9