Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 15

Hólmfríður Sigurðardóttir
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
ÁNAMAÐKAR og
NIÐURBROT SINU
í LÚPÍNUBREIÐUIvr
Á örfoka landi er jarðvegur yfirleitt snauður af næringarefnum enda á
gróður og jarðvegslíf þar erfitt uppdráttar. Hér á landi hefur árangur
hefðbundirtna aðferða við landgræðslu einkum takmarkast af lélegri
jarðvegsuppbyggingu og hægu niðurbroti lífrænna leifa. Næringarefni,
sérstaklega köfnunarefni, eru því bundin í sinu og öðrum lífrænum leifum
og nýtast ekki plöntum og öðru lífríki sem skyldi.1
Alaskalúpína, Lupinus nootkatensis, var flutt til landsins árið 19452 og
hefur reynst vel til uppgræðslu á láglendi. Kostir lúpínunnar sem
landgræðslujurtar felast einkum í því að hún þarfnast ekki áburðargjafar, er
stórvaxin og myndar samfelldar og þéttar breiður með mikilli sinu.3
að er vel þekkt að ánamaðkar
auka frjósemi jarðvegs og
framleiðslugetu lands eftir að
þeir hafa borist á næringarsnauð
svæði.4 Á Rannsóknastofnun land-
búnaðarins (RALA) var á árunum
1991-1993 unnið að rannsóknum á
ánamöðkum í lúpínubreiðum.
Markmið rannsóknanna var að
afla upplýsinga um magn og
tegundasamsetningu ánamaðka í
misgömlum lúpínubreiðum og
þátt þeirra í niðurbroti lúpínusinu.
Rannsóknirnar fóru fram á sömu
stöðum og rannsóknir Borgþórs
Magnússonar, Sigurðar H.
Magnússonar og Bjarna Diðriks
Sigurðssonar5,6 og þar má finna
ítarlegri upplýsingar um þessar
sömu lúpínubreiður.
Tegundir ÁNAMAÐKA
Ánamaðkar tilheyra liðormum
(Annelida). Á íslandi eru að minnsta
kosti ellefu tegundir ánamaðka sem
allar tilheyra ættbálkinum Lumbri-
cidae (1. tafla). Til fróðleiks má nefna
að annars staðar á Norðurlöndum
eru þekktar tæplega 20 tegundir og
eru íslensku tegundirnar þar á
meðal.
Bjami E. Guðleifsson á tilrauna-
stöð RALA á Möðruvöllum hefur
gefið flestum íslensku tegundunum
heiti eftir útliti og því umhverfi sem
þær finnast í. í nafngiftum sínum
hefur Bjarni notað viðliðinn áni, sem
er stytting af orðinu ánamaðkur.
Stóráni, eða skoti í daglegu tali, er
stærsta tegund ánamaðka sem
fundist hefur hérlendis og er hann
eftirsóttur til beitu. Taðáni og grááni
eru algengar tegundir í túnum og
görðum (1. mynd). Sjást þær oft
skríða um stéttir í vætutíð. Smá-
vaxnar tegundir eins og mosaáni og
svarðaráni finnast einkum í úthaga.
Ánamaðkar fjölga sér með kúlu-
laga egghylkjum með seigu hýði.
Egghylkin liggja í efsta moldarlaginu
og er þroskunartími þeirra um það
bil eitt ár en fer eftir hita- og rakastigi.
Á norðlægum slóðum er algengt að
2-5 tegundir ánamaðka lifi saman í
jarðvegi, en þó getur þá vantað
alveg, t.d. í mjög blautum og súrum
jarðvegi. Ánamaðkar verða ekki
langlífir. Við náttúrlegar aðstæður er
talið að þeir verði yfirleitt ekki eldri
en 2-3 ára. Stóm tegundimar verða
eitthvað eldri en þær smáu.4
a Þessi grein er unnin í kjölfar alþjóðlegrar ráðstefnu um lúpínur sem haldin var á Laugarvatni sumarið 2002. Stytt útgáfa hennar mun birtast í ráðstefnuriti síðar á árinu.
Náttúrufræðingurinn 72 (1-2), bls. 13-19, 2004
13