Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 29

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
9. inynd. Gjóskulög í jarðvegi á vestanverðum Reykjanesskaga. Lögin eru eftirfarandi,
talin ofan frá: Miðaldalag (frá árinu 1226), Landnámslag (frá því um 870), Heklulag
(-1400 ára), Kötlulag (-2000 ára) og Hekla-A (2500 ára). - A soil section with several
tephra layers on the western part of Reykjanes Peninsula. From top to bottom: the
Medieval Tephra Layer (fortned 1226 AD), the Landnám Tephra Laycr (formed -870
AD), Hekla tephra layer (-1400 y BP), Katla tephra layer (-2000 y BP) and Hekla-A
(-2500 y BP). Ljósm./Photo: Magnús Á. Sigurgeirsson.
gróðurleifum sem liggja næst undir
þeim. Nokkur skekkja getur því
verið í aldri þessara gjóskulaga.
Notagildi gjóskulaga við tíma-
setningu gosmyndana er ekki síst
fólgið í því að þau virka sem „jafn-
tímalínur", þ.e. sérhvert gjóskulag er
jafngamalt hvar sem það finnst.
Til að gæta samræmis eru allar
aldurstölur sem fengist hafa með
14C-aldursgreiningum gefnar upp í
óleiðréttum kolefnisárum (1. tafla).
Komið hefur í ljós að styrkur kol-
efnis í andrúmslofti hefur verið
breytilegur á nútíma og leiðréttinga
því þörf við útreikninga á raunaldri,
þó mismikilla eftir tímabilum.28
Varðandi það tímabil sem hér um
ræðir er einungis smávægilegra
leiðréttinga þörf og má líta svo á að
kolefnisaldurinn sé mjög nærri
raunaldri. Skekkjumörk (vikmörk)
greininganna eru á bilinu 70-180 ár.
Fremur lítið er hægt að segja til um
framvindu eldvirkninnar á gos-
skeiðinu vegna hárra skekkjumarka
aldursgreininganna. Af 14C-aldurs-
tölunum að dæma gæti virst sem
marktækur munur sé á hraunum frá
Hengilskerfinu og hraunum vestar
á Reykjanesskaga. í þessu sambandi
ber þó að hafa í huga að aldurs-
greiningar á koluðum gróðurleifum
undan hrauni gefa ekki raunaldur
hraunsins heldur segja til um aldur
gróðurleifanna. Eiginaldur plantna
er mjög mismunandi eftir tegund-
um og skiptir því verulegu máli
hvaða tegundir veljast til aldurs-
greiningar. Gróðursýni geta einnig
verið blönduð misgömlum plöntu-
hlutum, sem skekkir aldursgrein-
inguna. í þessu sambandi má benda
á yfirlitsgrein eftir Pál Theodórsson29
um aldursgreiningar með kolefni-14.
Þrátt fyrir ýmsa annmarka má ljóst
vera að aldursgreiningar með geis-
lakoli gefa mikilvægar vísbendingar
um aldur hrauna.
Lokaorð
Telja verður líklegt að gosskeiðið
fyrir um 2000 árum hafi einkeimst af
nokkrum aðgreindum eldum líkt og
síðasta gosskeið á Reykjanesskaga.
Þá urðu öll eldstöðvakerfin fjögur
virk, hraun ruimu á að minnsta kosti
ellefu stöðum og þeytigos urðu í
Þingvallavatni og í sjó undan
Reykjanesi. Til að fá úr þessu skorið
þyrfti hins vegar mun nákvæmari
aldursgreiningar en nú eru fyrir
hendi. Tiltæk gögn benda til að
gosskeiðið fyrir 2000 árum hafi
varað í að minnsta kosti tvær aldir
og það síðasta í u.þ.b. þrjár aldir.
Mikill fjöldi hrauna hefur runnið á
Reykjanesskaga á nútíma og eru
líkur til að skipta megi þeim til
gosskeiða líkt og hér hefur verið
gert. Einn helsti annmarki á því er
upplausn aldursgreininga. Ná-
kvæmni 14C-aldursgreininga og
gjóskulagatímatals verður almennt
lakari eftir því sem lengra er farið
aftur í tímann. Næsta víst má þó telja
að fyllri mynd fengist af gosvirkni á
fyrri hluta nútíma með kerfis-
bundinni rannsókn þar sem báðum
þessum aldursgreiningaraðferðum
væri beitt.
SUMMARY
The volcanic history of Reykjanes,
SW-Iceland- a volcanic episode
-2000 y BP
In this paper a volcanic episode of the
Reykjanes volcanic system, taking place
around -1900 BP, is described. Its main
volcanic events are discussed and its rela-
tion to the volcanic activity on the
Reykjanes Peninsula in general. In the
period 1800-2100 BP all the four volcanic
systems of the peninsula became active.
The Reykjanes volcanic system is
about 25 km long with its southemmost
9 km extending into the sea off
Reykjanes. The volcanic activity is char-
acterized by effusive activity on land of
Hawaiian type and hydrovolcanic activi-
ty in the sea where fissures open under-
water. The latest eruptions of the
Reykjanes volcanic system date to the
13th century AD, i.e. the Reykjanes Fires
1210-1240 AD. The Reykjanes Fires were
a part of a long-lasting volcanic episode
involving all the other volcanic systems
on the Reykjanes peninsula. The dura-
tion of this episode was about four cen-
turies, i.e. 9th to 13th century AD.
Approximately 1900 years ago, a vol-
canic emption of Surtseyan type started
in the sea close to the shore off Reykjanes.
Based on a stratigraphic study of the ash
deposits it may be concluded that tuff
cone(s) formed close to the present shore.
Nowadays, only its outermost rim is pre-
served as highly indurated tuff deposit
27