Náttúrufræðingurinn - 2004, Page 40

Náttúrufræðingurinn

3. mynd. Gljádepla, þurrkað eintak úr
grasfræssáningum við Arnarhól í Eyja-
fjarðarsveit. Ljósm. Hörður Kristinsson.
Flekkj agullrunni
Hypericum maculatum Crantz. Helgi
Hallgrímsson á Egilsstöðum sendi
mér síðsumars 2003 sýnishorn af
torkennilegri plöntu sem hann hafði
fundið við Helgustaðanámu við
Reyðarfjörð. Plantan var óblómguð
og því torgreind, en svipbragð
hennar benti þó til ættkvíslar gull-
runna (Hypericum). Eftir samanburð
við greiningarlykla og eintök í
plöntusöfnum bendir flest til að um
flekkjagullrunna (Hypericum macula-
tum) sé að ræða. Einkennandi fyrir
flestar plöntur af gullrunnaættkvísl
er að laufblöðin eru oft alsett kirtlum
sem koma fram sem áberandi blettir
á blöðunum. Flekkjagullrunninn er
þó undantekning, því blöð hans eru
nánast kirtlalaus. Hins vegar á hann
að hafa áberandi svarta bletti á
gulum krónublöðunum, og þar af er
nafnið dregið. Stönglamir eru skarp-
ferstrendir. Þótt líkur bendi til að hér
sé um þessa jurt að ræða, verður
varla fullyrt að sú greining sé rétt
fyrr en jurtin finnst í blóma.
Ein eldri heimild er til um villtan
flekkjagullrurma hérlendis (Eyþór
Einarsson, bréfleg heimild). Eyþór
Þórðarson kennari í Neskaupstað
fann þessa tegund í grunnu lækjar-
gili ofantil í kaupstaðnum og sendi
eintak til Eyþórs Einarssonar til
ákvörðunar. Það er nú varðveitt í
plöntusafni Náttúrufræðistofnunar
íslands í Reykjavík. Samkvæmt
upplýsingum frá Eyþóri Einarssyni
mun plantan hafa vaxið þama í um
20 ár eftir þetta og breiðst nokkuð út
í gilinu. En eitt vorið eyðilagði
lækurinn vaxtarstaðinn í miklum
vatnavöxtum.
Islenska nafnið flekkjagullmnni
er ættað frá Ingimar Óskarssyni1 2 3 4 5 6 en
er óheppilegt því þetta er jurt en ekki
runni.
Kósakkadepla
Veronica gentianoides Vahl. Allhá-
vaxin, fjölær og harðger jurt sem er
víða ræktuð í görðum. Hún myndar
langan klasa, þéttsettan heiðbláum
blómum sem em um eða yfir einn
sentimetri í þvermál.
Síðastliðið sumar veitti ég þessari
jurt athygli, þar sem hún myndaði
stórar breiður í skurði meðfram
Hlíðarvegi í Ólafsfjarðarkaupstað.
Ekki hafði hún þroskað fræ þegar
henni var safnað um miðjan júlí. Þessi
jurt er ekki líkleg til að dreifast mikið
af sjálfsdáðum, en endist trúlega
lengi á þeim blettum þar sem hiin
nær fótfestu. Þótt ég hafi ekki spumir
af þessari jurt villtri áður, má telja
líklegt að hún hafi víðar slæðst
eitthvað út fyrir garða, svo harðger
sem hún er og algeng í ræktun.
Þá hef ég lokið að geta helstu nýrra
slæðinga sem urðu á vegi mínum á
árinu 2003. Heildarlista yfir
slæðinga sem getið hefur verið frá
Islandi má finna á vefsíðunni www.
floraislands.is undir fyrirsögninni
Plöntulistar - háplöntur. Þar er listi
yfir þær 475 tegundir blómplantna og
byrkninga sem taldar em ílendar í
íslensku flómnni, og að auki um 200
slæðingar sem skráðir hafa verið
villtir í landinu. Allar upplýsingar
um framandi plöntur í flómnni em
vel þegnar, t.d. á netfangið
hkris@ni.is með tölvupósti. Ef
plantan er ógreind þarf að senda
pressað og þurrkað sýnishorn til
greiningar með venjulegum pósti.
Markmiðið er að skrá sem best hve-
nær og hvernig framandi plöntur
berast til landsins og fylgjast með því
hvemig þær dreifast um landið.
Heimildir
1. Steindór Steindórsson 1962. On the age and immigration of the
Icelandic flora. Vísindafélag íslendinga, Reykjavík. 157 bls.
2. Ingólfur Davíðsson 1967. The immigration and naturalization of
flowering plants in Iceland since 1900. Greinar Vísindafélags íslendinga
4(3). 1-35.
3. Ingimar Óskarsson & Henning, A. 1963. Villiblóm í litum. Skuggsjá,
Reykjavík. 290 bls.
4. Novak, F.A., þýð. Ingólfur Davíðsson 1972. Stóra Blómabók Fjölva.
Fjölvi, Reykjavík. 599 bls.
5. Blamey, M., þýð. Óskar Ingimarsson & Jón O. Edwald 1992. Mynd-
skreytt flóra Islands og Norður-Evrópu. Skjaldborg hfv Reykjavík. 544
bls.
6. Ágúst H. Bjamason (ritstj.) 1996. Stóra Garðabókin. Forlagið, Reykja-
vík. 542 bls.
PÓSTFANG HÖFUNDAR / AUTHOR’s ADDRESS
Hörður Kristinsson
Náttúmfræðistofnun íslands/
Icelandic Institute of Natural History
Pósthólf 180
602 Akureyri
hkris@ni.is
Um höfundinn
Hörður Kristinsson (f. 1937) lauk dr.rer.nat.-prófi í
grasafræði frá háskólanum í Göttingen í Þýskalandi
1966. Hann starfaði við Duke-háskóla í Bandaríkjunum
1967-1970, var sérfræðingur við Náttúrugripasafnið á
Akureyri 1970-1077, prófessor í grasafræði við Háskóla
íslands 1977-1987, forstöðumaður Náttúrufræðis-
tofnunar Norðurlands, síðar Akureyrarseturs Náttúm-
fræðistofnunar íslands, 1987-1999. Hörður vinnur við
rannsóknir, einkum á háplöntum og fléttum, á Náttúru-
fræðistofnun íslands.
38