Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 52

Náttúrufræðingurinn
faðir Jóns forseta, er margorður um
Glámujökul. Hann segir meðal
annars að Dynjandisá „[renni] úr
vatni sem liggur neðan til við
Glámujökul og heitir Eyjavatn
Enn fremur: „En þá upp fyrir þau
[fjöllin] kemur er þó mikill vegur,
hjallar og lautir, upp að aðaljöklin-
um, Glámu, sem liggur fyrir öllum
botnunum fjarðanna, frá ísafjarðar-
djúpi að Barðaströnd og nær suður í
Múlasókn." Síðan ritar Sigurður:
„Frá þessum bæ [Skjaldfönn] fram
með Hófsá, liggur leið yfir Glámu-
jökul, upp úr Amarfjarðarskarðinu.
Heitir þá hæð ein, þá upp á fjallið er
komið, Sjónfríð. Sést af henni norður
á ísafjarðardjúp, og einninn hverja
stefnu skal taka ofan í ýmsar
fjörður þar, t.d. Mjóafjörð, Skötu-
fjörð og Vatnsfjörð." Síra Bjarni
Gíslason getur þess í lýsingu á
Sanda- og Hraunssóknum í Dýra-
firði að Drangahlíð sé „... langur
fjallgarður, [sem] liggur frá suðaustri
til útvesturs, og hefur sín upptök af
fjöllum fyrir Dýrafjarðarbotni, en
þau aftur frá jöklinum Glámu." Jón
prestur Sigurðsson23 á Gerðhömmm
viðhefur þessi orð: „Hærra liggur
jökul-fjallgarður sá, er Gláma
nefnist. Yfir hann er vegur ofan í
Mjóafjörð. Má þar fara yfir með
hesta á summm, þegar jökullinn
harðnar." í sveitunum kringum
Glámu var haft til viðmiðunar að
fært væri hestum yfir fjallveginn
eftir Jónsmessu því að þá er snjór
orðinn svo þéttur að ekki sekkur
nema í hófskegg.
í afreksverki því sem Björn
Gunnlaugsson vann með útgáfu
korts af íslandi í mælikvarðanum
1:480.000 og út kom 1848 (á kortinu
stendur 1844) kemur ísland fyrst
fram í nokkum veginn réttri mynd,
hið innra jafnt sem útlínur. Þar er
Glámujökull settur með sérstökum
fjólubláum lit og einkennistákni eins
og aðrir jöklar og Hggur hann í
hálfhring umhverfis hálendið upp af
botni Amarfjarðar og þaðan teygir
hartn sig austur undir Kollafjarðar-
heiði og þekur hundruð ferkíló-
metra lands. Þetta er sett meira og
minna samkvæmt ágiskun enda
kom Bjöm ekki sjálfur upp á Glámu-
hálendið. Svo stór jökull á þessum
slóðum nær ekki nokkurri átt, hvaða
skilning svo sem leggja má í orðið
jökull. Á þessu sama korti er merkt-
ur jökull á Ófeigsfjarðarheiði alveg
suður að Steingrímsfjarðarheiði. Þar
eru nú engin merki um jökuls
verkan á undanfömum öldum.
Kaalund segir frá leiðum yfir
Glámu allítarlega, en hann var þar á
ferð 11. ágúst 1874. Athyglisverð er
lýsing hans á veginum milli Dýra-
fjarðar og Mjóafjarðar sem hann
segir liggja í austur með norðurhlið
jökulsins (þýðing Haralds Matthías-
sonar): „Lengi er vegurinn sífellt á
fótinn yfir stærri og stærri fannir og
síðast næstum samfelldur snjór og
hylur langar holtabrekkur, svo að
síðast er riðið utan í jöklinum, sem er
hallandi eða hvelfdur eins og kúla
eða egg, jafnlend hæð snævi þakin,
þar sem hestamir stíga oft í upp fýrir
hófskegg eða miðjan legg. Enn ligg-
ur leiðin upp í móti, og til vinstri er
mjög sérkennilegt útsýni, dimmt og
vetrarlegt, yfir nakin fjöll ísa-
fjarðardjúps og norðurströnd þess.
Fyrir ofan, til hægri [Sjónfríð], er
lengi aðeins kúlumynduð jökul-
hvelfing, en brátt fer eitt og eitt holt
að gægjast upp og urðir á milli
þeirra til tilbreytingar við snæ-
flatneskjuna ... Mikil lægð full af
snjó verður á vegi, og þar skilur
leiðir niður til Amarfjarðar og Dýra-
fjarðar." Enn fremur segir Kaalund:
„Jökulsprungur eru sums staðar,
engar þó verulegar, en sérkenni
þeirra allra er einkennilegur blá-
grænn litur, sem geislar frá veggjun-
um, einkum hinum dýpri, en í
sprunguveggjunum er fast saman-
þjappaður snjór eða ís." Þetta er
býsna sannfærandi lýsing á jökul-
kúpu en með tilliti til þess að lýst er
norðurhlíð Sjónfríðar, sem einmitt er
nokkuð ávöl, verður þetta ekki
kallað óyggjandi sönnun á tilvist
jökuls þar. Víst er þó að þama er lík-
legasti staðurinn fyrir jökul, hafi
hann á annað borð verið til (2.
mynd).
Þorvaldur Thoroddsen byggði
jarðfræðikort sitt^ að talsverðu
leyti á kortum Bjamar Gunnlaugs-
sonar en hann breytti frá þeim í
nokkmm atriðum. Þar á meðal hefur
hann Glámujökul mun minni
umfangs og nærri hringlaga, því að
honum var ljóst að mynd Bjamar
fékk ekki staðist. Meðal annars náði
jökull alls ekki austur yfir Skálmar-
dalsheiði eins og Kaalund- hafði
drepið á áður. Engu að síður er
jökullinn á kortinu um 230 km2, sem
einnig er langt umfram það sem
jökull hefði hugsanlega getað náð.
Þorvaldur hafði heldur ekki farið
um Glámu sjálfur en Ögmundur
Sigurðsson fylgdarmaður hans fór
með hesta þeirra upp úr ísafirði
vestur í Amarfjörð sumarið 18877
Kort Þorvalds ásamt lýsingu hans á
Glámujökli urðu tilefni deilu við
Stefán Stefánsson skólameistara um
tilvist jökulsins.
Stóð Glámujökull
UNDIR NAFNI?
Þorvaldur Thoroddsen‘9 lýsir
Glámujökli svo að hann sé „...
kringlóttur snjóskjöldur eða fann-
breiða, rúmar 4 ferh. mílur [danskar
mílur, samsvarar 225 km2] á stærð
og 2872 fet á hæð. Eigi er mér kunn-
ugt um að skriðjöklar gangi út úr
Glámu, en allbreytilegur er þessi
jökull eftir árferði, og er stundum
stærri og stundum minni, stundum
sameinast jökulbungan fönnum í
nágrenninu og stækkar við það,
stundum þiðnar af henni, svo hrygg-
ir og kambar koma upp. Hæð snæ-
línunnar á þessu svæði mun vera
um 2000 fet y.sj. [um 610 m y.s.].
Allmargar smáár hafa upptök sín í
Glámu eða í nánd við hana, en einna
vatnsmestar eru Vatnsdalsá og
Vattará, og á þeim er stundum
dálítill jökullitur." í jarðfræðiriti sínu
(á þýsku) hafði Þorvaldur þó látið
þess getið að ekki kæmu jökul-
grugguð vatnsföll frá Glámu.
Áætlun Þorvalds um hæð snæ-
línunnar á við árin 1886 og 1887 er
hann rannsakaði Vestfirði. Þá var tíð
hörð og votviðrasöm svo ekki er að
undra að fannfergi væri til fjalla allt
sumarið. Með öllu er óhugsandi að
jökull, sem nær tug ferkílómetra að
flatarmáli, svo ekki sé talað um
margfalda þá stærð, hafi í þessu
50