Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 55

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
6. mynd. Skaflar í Rauðskörðum milli Héðinsfjarðar og Ólafsfjarðar hafa búið sér lítið sæti en ekki ekið upp ruðningi. Mynd tekin 6.
ágúst 2003. - Long-lived snow patches in northern Iceland haveformed dents in the scree without producing moraines. Ljósm./Photo:
Oddur Sigurðssoti.
Heklu. Þykkustu skaflana áætluðu
þeir í mesta lagi 10 m.
Lýsing Stefáns Stefánssonar er
einna mikilvægasta heimildin í
þessu máli öllu. Ummæli hans „það
má þvi' óhætt strika Glámu-jökul út af
kortinu" voru vafalaust hárrétt.
Hann var þaulkunnugur smájöklum
á hálendinu kringum Hörgárdal og
vissi vel hvernig jökull leit út. Um
þetta leyti voru allir helstu jöklar
landsins í hámarki (Oddur Sigurðs-
son, í prentun) enda nýliðið kaldasta
þrjátíu ára skeið í sögu samfelldra
hitamælinga á íslandi. Það er í hæsta
máta ósennilegt að raunverulegur
jökull hefði svo nokkru næmi látið á
sjá á sex árum, enda engum hlýind-
um fyrir að fara á þessum árum.
HVAÐ ER JÖKULL?
Hér virðist komin upp deila um
hvemig skilgreina beri jökul. Nú á
dögum er jökull skilgreindur sem
ísmassi sem er orðinn þjáll hið
innra af þunga sínum og hnígur
undan eigin fargi eins og fyrr var
getið. í íslensku að fornu og nýju
hefur orðið jökull haft aðra merk-
ingu, þ.e. snjóbreiða, samfellt hjarn.
Þessi merking lifir ertn góðu lífi og
kemur vel fram í eftirfarandi texta:
„Það var ekki sjónarmunur á kotinu
og jöklinum; samferðamenn mínir
hittu á það með því að fylgja
sérstökum miðum. Við gengum
mörg þrep niður í jökulinn til að
komast inn í bæjardymar ... Hríð
yfir heiðinni, yfir endalausum
jöklinum, fönnin hvergi grynnri en
meter á jafnsléttu ..."
í samhengi við deiluna um
Glámujökul er einsýnt að hafa
verður í huga hina fræðilegu
merkingu í orðinu jökull, sem ekki
fer saman við fullyrðingu Þorvalds
Thoroddsen hér að ofan. Eiginlegir
jöklar hafa mikil áhrif á umhverfi sitt
og fá öfl í náttúmnni móta landslag
til jafns við þá. Það dylst allra síst hér
á Islandi. Eitt gleggsta dæmið um
hvort jökull sé fyrir hendi er hvort
leysingarvatn er jökulgmggað eða
ekki. Fannir sem sitja á fjöllum svo
áratugum skiptir eða öldum, en em
ekki jökull sem hreyfist fyrir eigin
afli, skilja eftir sig lítil ummerki. Þær
skafa ekki undirlag sitt og gmgga
ekki leysingarvatn með jökulgormi
en geta myndað sér dálítið sæti í urð
(6. mynd). Jurtir á borð við skófir og
mosa taka til við að vaxa aftur þegar
snjóinn leysir um síðir. Hafi fönnin
þykknað í svo sem 40-50 m eða
meira, byrjar kjarni hennar að reima
saman í þjálan ís og fer að hníga til
því að ískristallamir vaxa og aflagast
undir slíkum þrýstingi. Einnig
skríður jökull í bæli sínu og rótar
með því undirlaginu svo að engar
jurtir lifa það af. Allajafna ekur hann
upp mðningi við sporðinn sem ekki
fer framhjá glöggum athuganda.
Ofangreind skilgreining jökuls, sem
hnígur undan eigin fargi, er því
skiljanleg og mikilvæg. Þorvaldi
skulu virt til vorkunnar ofangreind
orð því að á hans dögum höfðu
menn ekki skilgreiningar svo ná-
kvæmar.
53