Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 75

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
plöntuættkvíslir, eina mosaættkvísl
og eina sveppaættkvísl.
Árið 1973 var á vegum Lystigarðs
Akureyrar byrjað að skrásetja ís-
lensk plöntunöfn í prentuðum heim-
ildum og vann Þórir Haraldsson
kennari það verk í fyrstu. Þetta var
gert vegna eindreginna óska frá al-
menningi um að plöntur garðsins
yrðu merktar íslenskum nöfnum við
hlið hinna latnesku. Því varð að búa
til mikið af íslenskum plöntuheitum
og voru þau tekin jafnóðum irtn í
skrána. Þetta var spjaldskrá sem í
fyrstu var raðað eftir fræðinöfnum,
en síðar var öðru eintaki raðað eftir
íslenskum heitum, m.a. hl að forðast
tvínefningar.
Ólafur Björn Guðmundsson lyfja-
fræðingur hafði þá einnig um nokk-
urt skeið skráð íslensk nöfn á garð-
plöntum á spjaldskrá sem geymd
var hjá Garðyrkjufélagi Islands í
Reykjavík en hvorugur þessara aðila
vissi af skrásetningu hins.
Árið 1985 lét Hörður Kristinsson,
sem þá var prófessor við Háskóla Is-
lands og starfaði á Líffræðistofnun í
Reykjavík, endurrita skrá Lysti-
garðsins á tölvu og nafntaka nýjar
heimildir og naut hann aðstoðar líf-
fræðistúdenta við þetta verk.
Árið 1988 tók Hörður aftur upp
þráðinn á Náttúrufræðistofnun
Norðurlands á Akureyri þar sem
hann var þá orðinn forstöðumaður.
Síðan hefur skráin verið þar til húsa,
eða öllu heldur heima hjá Herði því
hann hefur mest unnið við þessa
skráningu í frístundum. Skráð hafa
verið öll íslensk plöntunöfn, sem til
hefur náðst, efhr frumsömdum og
þýddum plöntubókum á íslensku,
sömuleiðis mikið af óbirtum nöfn-
um úr safni grasgarðanna á Akur-
eyri og í Reykjavík. Þar hafa einnig
verið skráð íslensk heih, gömul og
ný, á mosum, þörungum, fléttum og
sveppum sem mörg eru óbirt. Ein
heimild er að jafnaði skráð fyrir
hverju nafni sem sýnir hvaðan nafn-
ið kom fyrst inn í skrána.
Allmargar erlendar tegundir hafa
fleiri en eitt íslenskt heih í skránni
sem oftast hafa orðið hl vegna þess
að þýðendur hafa ekki haft aðgang
að neinrd heildarskrá yfir íslensk
plöntunöfn. Tegundir eru að jafnaði
skráðar efhr því fræðinafni sem not-
að er í heimildinni en mörg þeirra
hafa breyst og því er mikið um sam-
nefni meðal fræðinafnanna. I árslok
2001 innihélt skráin um 17 þúsund
færslur með öllum samnefnum.
Nýlega var byrjað að setja gild
fræðinöfn á tegundimar og velja úr
íslensku nöfnunum, þanrdg að eitt
hafi forgang, og sameina öll íslensk
heih hverrar tegundar í eina færslu
með aðalnöfn í einum dálki og sam-
nefni í öðmm. Lætur nærri að skráin
muni þá minnka um helming. Við er-
lendu plöntumar hefur Hörður nohð
aðstoðar Dóm Jakobsdóttur, sem hef-
ur langa og dýrmæta reynslu við
ræktun og uppeldi plantna í Grasa-
garði Reykjavíkur.
Skráin er þanrdg gerð að raða má
henrd jafnt efhr íslenskum heitum
sem fræðinöfnum og bæði efhr for-
nafni (ættkvíslarheih) og viðumefni
fræðiheitanna. Einnig má raða henni
hvort sem er efhr fyrri hluta eða
seinni hluta (endingum) íslensku
nafnanna. Með því að raða eftir síðari
(eða síðasta) hluta nafnanna má fá
fram skrá yfir öll stofnnöfn (ættkvísla-
eða ættaheih) sem notuð hafa verið.
Þessi skrá er nú aðgengileg í orða-
banka íslenskrar málstöðvar í
Reykjavík (Hörður Kristinsson 2001)
þar sem hægt verður að halda áfram
endurskoðun hennar og bæta í hana
nýjum nöfnum. Þeir hlutar sem verða
endurskoðaðir verða að líkindum
sethr jafnóðum í birtingarhluta orða-
bankans þar sem allir geta slegið hon-
um upp á Intemetinu.
Þá hefur Dóra Jakobsdóttir (2001)
að eigin fmmkvæði tekið saman skrá
yfir íslensk og erlend ættanöfn há-
plantna. Þessi skrá var sett í orða-
banka íslenskrar málstöðvar árið
1997 og hefur síðan verið í stöðugri
endurskoðun. Hún er aðgengileg á
Intemetinu.
Loks má geta þess að höfundur
þessarar greinar hefur skráð íslensk
sveppanöfn, annars vegar þau sem
hnnast í prentuðum heimildum fram
til 1975 og hins vegar ættkvíslanöfn
eða stofnnefni sem hann notar í
handriti að Sveppabókinni (2000). Síð-
ari skráin er sérstæð að því leyti að í
hertni eru aðallega tillögur um nöfn.
Afrit af henni er hjá íslenskri mál-
stöð.
Þakkir
Ég vil þakka Ágústi H. Bjamasyni, Dóru Jakobsdóttur, Herði Kristinssyni,
Ólafi Birni Guðmundssyni, Áláieiði Ingadóttur (Náttúrufræðistofnun) og
Ara Páli Kristinssyni (íslenskri málstöð) fyrir mikilvægar upplýsingar og
leiðréttingar á greininni.
Heimildir
Ágúst H. Bjarnason 1983. íslensk flóra með litmyndum. Eggert Pétursson
gerði myndimar. Iðunn, Rvík. 352 bls.
Ágúst H. Bjarnason (ritstj.) 1996. Stóra garðabókin. Forlagið, Rvík. 542 bls.
Ásgeir Svanbergsson 1982. Tré og mnnar á íslandi. Skógræktarfélag
Reykjavíkur. Örn og Örlygur, Rvík. 192 bls.
Áskell Löve 1945. íslenzkar jurtir. Munksgaard, Khöfn. 292 bls.
Áskell Löve 1970. íslensk ferðaflóra. (Jurtabók AB). Almenna bókafélagið,
Rvík. 428 bls. (2. útg., aukin og endurbætt, 1977.)
Áskell Löve 1983. Flora of Iceland. Almenna bókafélagið, Rvík. 403 bls.
(Ensk útgáfa af undanfarandi bók, með ýmsum breytingum.)
Bergþór Jóhannsson 1985. Tillögur um nöfn á íslenskar mosaættkvíslir.
Fjölrit Náttúrufræðistofnunar 1. 36 bls.
Bergþór Jóhannsson 1985. Tillögur um nöfn á íslenskar mosaættkvíslir.
Fjölrit Náttúrufræðistofnunar nr. 1. Náttúrufræðistofnun íslands.
Reykjavík 1985.
Bergþór Jóhannsson 1989-2003. íslenskir mosar í Fjölritum Náttúmfræði-
stofnunar nr. 12,13,15,16,19, 20, 21, 22, 24, 26, 27, 29, 33, 34, 36, 38, 41,
42, 43 og 44. Náttúmfræðistofnun íslands. Reykjavík 1989-2003.
Bjarni Sæmundsson 1926-1936. íslensk dýr I—III. Bókaverslun Sigfúsar
Eymundssonar. Reykjavík.
Björn Halldórsson 1983(1783]. Grasnytjar. Önnur útg. með skýringum. Ak-
ureyri. 286 + 58 bls.
Blamey, M. & Grey-Wilson, C. 1992. Myndskreytt flóra íslands og Norður-
Evrópu. Þýð. Öskar Ingimarsson og Jón O. Edwald. Skjaldborg, Rvík.
544 bls.
Dóra Jakobsdóttir. 2001. Ættaskrá háplantna [rafræn útgáfa]. Orðabanki
íslenskrar málstöðvar [http://www.ismal.hi.is/ob]. íslensk málstöð,
Reykjavík.
Eggert Olafsson 1975(1772]. Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Páls-
sonar um ferðir þeirra á íslandi 1752-1757.1—II. Örn og Orlygur, Rvík.
365 + 296 bls.
Eggert Ólafsson 1774. Lachanologia eða Maturtabók. Búin til prentunar af
Birni Halldórssyni. Khöfn. 126 bls.
73