Náttúrufræðingurinn - 1964, Síða 12

6
NÁT1’ Ú RU F RÆ ÐINGURINN
hrakaði þessum stofnum svo mjög, að árið 1952 var ýsuafli Breta
kominn niður í 169 vættir og árið 1953 var skarkolaafli þeirra
aðeins 26 vættir á 100 togtímum.
Ef við berum saman tímabil þau, sem hér hefur verið miðað
við, annars vegar 1922—1937 og hins vegar 1946—1957, þá kemur
í ljós, að á fyrra tímabilinu hrakaði ýsuveiðinni um ca. 10 vættir
á togtíma á ári, en á seinna tímabilinu hrakaði henni um ca. 27
vættir á togtíma árlega, eða 2,7 sinnum meira.
A sama hátt hrakaði skarkolaveiðinni um 2.4 vættir á togtíma
á ári á fyrra tímabilinu, en um 7 vættir á togtíma árlega síðara
tímabilið, eða tæplega þrisvar sinnum meira.
Það er því greinilegt, að hin síaukna sókn eftirstríðsáranna
hafði mikil áhrif á þessa stofna, og var sú þróun fiskveiðanna,
sem hér hefur verið lauslega getið, mikilvægt atriði í öllum um-
ræðunr okkar um landhelgismálið og nauðsynina á aukinni vernd
þessara tegunda.
Það er vitaskuld margt fleira, sem vita verður um stofninn, en
aflamagn það, sem hann gefur af sér á ákveðna sóknareiningu,
ef meta skal ástand hans og framtíðarhorfur. Það er t. d. nauð-
synlegt að þekkja sem be/.t aldursdreifingu og lengdardreifingu
stofnsins, bæði hins óþroska og kynþroska hluta hans. Miklar
sveiflur í stærð fiskstofna eru af eðlilegum orsökum, eins og t. d.
missterkum árgöngum, og eru þær sveiflur vel þekktar hjá ýms-
um nytjafiskum okkar, bæði flatfiskum, þorski og síld. Allveru-
legar sveiflur í aflamagni geta einnig orsakazt af breytilegum
fiskgöngum, eins og t. d. göngum þorsks á milli Grænlands og
íslands.
Heilclardánartölu ákveðins stofns nefnum við þann hundraðs-
hluta hans, sem deyr eða hverfur af einhverjum orsökum á hverju
ári. Langmestur hluti þessarar rýrnunar er af völdum veiðanna,
en hitt eru meira eða minna eðlilegar dánarorsakir: sjúkdómar,
ellihrumleiki eða óvinir, sem verða fiskinum að fjörtjóni. Heildar-
dánartalan er góður mælikvarði á ástand stofnsins, en það er nauð-
synlegt að vita, hve mikill hluti dánartölunnar er af völdunr veið-
anna og hve mikill hluti af öðrum orsökum.
Þorskstofninn er sá eini af íslenzku nytjafiskastofnunum, þar
sem þetta atriði er þekkt að nokkru ráði. Heildardánartala hins
kynþroska hluta stofnsins er í dag um 60%, þ. e. á hverju ári