Náttúrufræðingurinn - 1934, Blaðsíða 11

NÁTTÚRUPR.
3
gos gerast. Þó gerði það mikinn skaða, enda þótt svo giftusam-
lega atvikaðist, að engir menn þiðu tjón lífs eða lima. í Skaftár-
tungu urðu mest spjöll af völdum öskunnar, bæði á afréttum
og heimalöndum. Ein jörð lagðist í eyði, en hinar voru allar
skemmdar meira og minna. Rættist þó betur úr en á horfðist í
fyrstu. í jökulhlaupinu er talið, að farist hafi 37 hross og mörg
hundruð fjár, flest úr Álftaveri og Meðallandi. í þessum sveit-
um spillti hlaupið jörðum og eyðilagði ínannvirki einstaklinga
og ríkis. Ekki er mér kunnugt um, að metið hafi verið til pen-
inga allt það tjón, beint og óbeint, sem léiddi af gosinu, en varla
hefir það verið undir 100,000 kr., eftir gangverði landa og lausa-
fjár árið 1918. f Vestur-Skaftafellssýslu þótti ástæða til að færa
niður matsverð 43 jarða, vegna skemmda af völdum gossins, og
nam lækkunin 20,800 kr.
Nokkuð óx þekking manna á Kötlu í þessu gosi, og hefði þó
betur mátt verða. Svo lítur út sem austurhluti Mýrdalsjökuls sé
gömul goskeila, líkt og Eyjafjallajökull, og hafa menn hald-
ið, að Katla væri gígur hennar. Meðan á gosinu stóð, þóttust
menn sjá með vissu, að mökkurinn kæmi upp á tveim stöðum,
að minnsta kosti, og töldu ýmsir, að þeir lægju báðir austar en
menn hugðu gíginn vera áður. Af þessu virðist helzt mega ætla,
að gosstaðurinn sé gjá eða sprunga, eins og að fornu er tal-
ið. En sumarið 1919 var tvisvar gengið á jökulinn til að skyggn-
ast um. Sást þá geysimikil skál norðanhalt við hájökulinn, og
var hún opin að miklu leyti móti suðaustri. Þessi athugun hníg-
ur eindregið í þá átt, að Katla sé gígur goskeilu. Hitt má vera,
að um hana liggi sprunga frá suðaustri til norðausturs, yngri en
aðalskálin, og komi þar upp eldarnir nú.
Engin áætlun hefir verið gerð um það, hve mikið af föst-
um efnum hafi borist upp í gosi þessu, enda má slíkt heita óger-
legt, þar sem öskulagið var hvergi mælt með neinni nákvæmni.
En af þeirri vitneskju, sem fáanleg er, má gizka á, að gosefna-
magnið hafi verið 0,2—0,3 teningskílómetrar. Nokkru auðveld-
ara er að geta sér til um vatnsmagn jökulhlaupsins, og virðist
mér það hafa verið um 3—400,000 teningsmetrar á sekúndu,
þegar mest var (jakar og jökulleir meðtalið). Til samanburðar
má geta þess, að Þjórsá, vatnsmesta á á íslandi, ber fram um
400 teningsmetra á sek. að sumarlagi, Yolga, sem er vatnsmesta
fljót í Evrópu, um 10.000 tenm. á sek. að meðaltali, og Ama-
zonas tæp 70.000 tenm. á sek. til jafnaðar, en hún er mest allra
fljóta í heimi.