Náttúrufræðingurinn - 1936, Blaðsíða 26

182 NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
«iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiii>
inn, að fjarlægð hans frá miðdepli jarðar yrði helmingi meiri en
í Reykjavík, myndi þyngd hans reynast fjórum sinnum minni
(2 X 2) minni heldur en þar.1) Af sömu ástæðu reynist sami hlut-
urinn ofurlítið þyngri, ef hann er veginn á N- eða S-heimskaut-
inu, heldur en ef hann er veginn einhvers staðar á miðjarðarlín-
unni, vegna þess að jörðin er (vegna snúningsins) ekki alveg
hnöttótt, heldur ofurlítið flöt við heimskautin, en fjarlægðin til
miðdepilsins verður því nokkru minni þar en á miðjarðar-
línunni.
Af þessu verður séð, að þótt efnismagn hlutarins sé það sama
hvar sem hann er í heiminum, reynist þyngd hans misjöfn, eftir
því hvar hann er veginn. Efnismagn og þyngd hlýtur því að vera
tvennt ólíkt. Á hinn bóginn breytist þyngd og magn í sama hlut-
falli, á sama stað eða á öllum þeim stöðum, þar sem aðdráttarafl
jarðarinnar er það sama. Pund af smjöri er alltaf pund af smjöri
á sama stað á jörðinni, eða jafnvel hvar sem er á jörðinni, því að
munurinn er svo lítill, að hann hefir ekki verzlunarlega þýðingu.
öðru máli væri að gegna, ef við kæmum inn í búð á Júpíter og
keyptum eitt pund af smjöri. Smjörpundið yrði þar miklu minna
heldur en á jörðinni, af því að smjörið, eins og allir aðrir hlutir,
er þar miklu eðlisþyngra heldur en hér, en það er vegna þess, að
Júpíter er miklu efnismeiri en jörðin og hefir þess vegna miklu
meira aðdráttarafl. Öðru máli væri að gegna, ef við keyptum
smjörpund á tunglinu, þar fengjum við miklu meira en hér, vegna
þess að aðdráttarafl tunglsins er minna en jarðarinnar og allir
hlutir þar því léttari en hér.
í fljótu bragði virðist okkur vera nákvæmt samræmi á milli
þyngdar hlutanna og efnismagns þeirra, en nú höfum við séð, að
þyngdin er breytileg, en efnismagnið ekki. Spurningin er nú sú,
hvernig við getum farið að mæla efnismagn hlutanna, þegar ekki
er hægt að gera það með því að vega þá? Hugsum okkur tvær
málmkúlur, og gerum tilraunir með efnismagn þeirra. Þessar til-
raunir geta verið á tvennan hátt. f fyrsta lagi getum við athug-
að, hvað við þurfum mikinn kraft til þess að koma kúlunum á
ákveðinn hraða miðað við tímalengd (t. d. sek.). Þurfi t. d. helm-
ingi meiri kraft til þess að setja aðra kúluna á t. d. 10 m hraða á
sek. heldur en hina, þá segjum við, að önnur kúlan hafi helmingi
1) Við verðum að gera ráð fyrir, að allt sé vegið á fjaðravog, en ekki með
lóðum, því að þyngd lóðanna myndi vitanlega breytast alveg eins og þyngd
allra annara hluta. Á. F.