Náttúrufræðingurinn - 1955, Qupperneq 39

ISLENZKIR FUGLAR XI
31
Það er mjög einkennilegt, að i samkeppninni við svartbakinn skuli
hvítmáfurinn fyrst og fremst hafa haldið velli í héruðunum í kring-
um Breiðafjörð, en ekki annars staðar á landinu, svo að teljandi sé.
Við hefðum miklu fremur getað vænzt þess að finna síðustu leifar
þessarar hánorrænu tegundar á útkjálkum norðanlands, en ekki í
hinum veðursælu byggðum Breiðafjarðar. Þetta hlýtur að hafa sínar
sérstöku orsakir, og það er skoðun mín, að eyjamergðin á Breiðafirði
valdi mestu um þetta. Að vísu verpur hvítmáfurinn hvergi í eyjunum,
en aftur á móti verpur þar ógrynni af svartbak. Ef svartbakurinn á
þess völ, kýs hann fremur að verpa í eyjum, hólmum og skerjum en
i björgum. Eyjamergðin á Breiðafirði veitir honum því hin ákjósan-
legustu og nær ótæmandi skilyrði til varps, en það leiðir aftur til þess,
að hann liefur ekki nema að sára litlu leyti þurft að leita til fjallanna
í kringum Breiðafjörð til varps. Þar hefur því verið eins konar eyða,
þar sem hvítmáfurinn hefur getað haldizt við allt til þessa, án þess
að lenda í kasti við svartbakinn.
Um breytingar á stærð íslenzka hvítmáfsstofnsins, síðan náttúru-
fræðilegar athuganir hófust hér á landi, er fátt eitt vitað. Þó má
benda á þá athyglisverðu staðreynd, að þess eru engin dæmi, að hvít-
máfurinn hafi numið land á nýjum stöðum eins og svartbakurinn,
sem stöðugt er að færa út kvíamar og fer sífjölgandi. Hins vegar eru
áreiðanlegar heimildir fyrir hendi um nokkur hvítmáfsvörp, sem lið-
ið hafa undir lok á síðari tímum. Eitt athyglisverðasta dæmið af þessu
tagi er hvitmáfsvarpið í Krísuvíkurbergi. Danski fuglafræðingurinn
R. Hörring getur þess í óprentaðri dagbók, að sumarið 1905 hafi hann
fundið um 20 hvítmáfspör verpandi vestast í Krísuvíkurbergi (eftir
lýsingu Hörrings að dæma hefur það verið í Hælsvík). Nú er allur
hvítmáfur horfinn úr Krísuvíkurbergi, en silfurmáfurinn setztur þar
að í hans stað og það einmitt í Hælsvíkinni. Silfurmáfurinn, sem er
ein af þeim þremur suðlægu máfategundum, er numið hafa hér land
á síðustu áratugum, er einnig setztur að á Reykjanesi (í Valahnúki
og Karlinum), Langanesi og í Vestmannaeyjum. Má því búast við,
að dagar hvítmáfsins á þessum stöðum, sem að undanskildu varp-
inu í Tálkna eru einu varpstaðir hans utan Breiðafjarðarsvæðisins,
verði brátt taldir. f Grafarfjalli hjá Hvalgröfum á Skarðsströnd var
og áður fyrr talsvert hvítmáfsvarp, en það mun hafa liðið undir lok
að fullu í kringum 1890. Eyðing þess vilja menn kenna aðgerðum
Vargafélagsins svonefnda (Æðarræktarfélagsins á Breiðafirði og við
Strandaflóa), er var stofnað árið 1884 og beitti sér meðal annars fyr-