Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 56

48
NÁTTtJRUFRÆÐINGURINN
hærri en á vorum tímum, þá hefði botnhiti meginhafanna og verið
að sama skapi hærri. Botnhiti á miklu dýpi, t. d. um mitt Kyrrahaf,
gefur þannig vísbendingu um yfirborðshita pólhafa.
Á því er enginn vafi, að pólsvæði nútímans eru tiltölulega köld og
fyrr meir voru þau svæði mun heitari. Hitt hefur jafnan reynzt öðr-
ugt og ótryggt að ráða með nokkurri nákvæmni hita þessara svæða af
leifum jurta og dýra.
En nú hefur opnazt leið til að ákvarða botnhita suðlægari megin-
hafa á fyrri jarðöldum og þá um leið yfirborðshita pólhafa.
Aðferðin byggist á rannsókn súrefnisatóma í kalki og er ekki óskyld
aðferðum til nákvæmra aldursákvarðana, sem atómfræðin hefur leitt
til og almennt eru kunnari.
1 náttúrunni koma fyrir súrefnisafbrigðin Qi (> og 018 (0 táknar
oxygenium, sem er hið latneska heiti súrefnis, en tölurnar tákna atóm-
þungann), en súrefni er hluti af kalki (CaO), scm skeldýrin vinna
ur sjónum.
Skeldýrin nota nú í kalkframleiðslu sína bæði afbrigði súrefnisins,
en þó í vissu hlutfalli, sem aftur fer eftir hitastigi sjávarins, sem dýr-
ið lifir í. Til þess að ákvarða sjávarhita á fyrri öldum þarf því ekki
annað en finna skel frá viðkomandi tíma og mæla hlutfall súrefnis-
afbrigðanna í kalkinu.
Gerðar hafa verið miklar mælingar á núlifandi skeldýrum, sem
lifa við þeklct hitaskilyrði og þannig treystur grundvöllur þessarar
mæfiaðferðar. Aðferðin er talin vera svo nákvæm, að hún gefi hita-
stigið, er skel hefur lifað við, með ekki meiri skekkju en ca. ■
Samkvæmt frétt í Science, 18. júní 1954, hefur þessari aðferð verið
beitt við botnskeldýr, er fundizt hafa í botnkjörnum frá miðju Kyrra-
hafi og teknir voru af sænska djúphafsleiðangrinum frá Gautaborg
1947—48. Skeljar hafa fundizt í þessum kjörnum frá skeiðunum oli-
gosen, míósen og jilíósen og aldur þriggja skeljategunda talinn vera
33, 22 og 2 milljónir ára. Tilsvarandi hitastig, sem mælingarnar leiða
í ljós, er 10.4°, 7.0° og 2.2°C, en hiti á þessum stöðum nú á tímum
talinn vera 1.5°C.
Með þvi að lækka þessar tölur um 1—2°C ætti þá að fást góð vis-
bending um yfirborðshita pólhafanna á viðkomandi tímum.
Þess er að vænta, að lofthiti á íslandi sé mjög háður ástandi á
norðurpólssvæðinu og að tölurnar gefi þá einnig vísbendingu um lofts-
lag hér á landi fyrr meir. Kemur það og heim við það, sem fornar
gróðurleifar hér (surtarbrandur) sýna, að hér hefur áður verið suð-