Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 6

2. mynd. Lúsífershrygna að gœða sér á loðnu í húri á Náttúrugripasafni Vestmannaeyja.
Lengd um 20 cm. Ljósm. Sigurgeir Jónasson.
þætti sem lúta að aðlögun fiskanna að
djúpsjávarlífí, en flestar uppvaxnar kjafta-
gelgjur virðast eyða drýgstum hluta ævi
sinnar úti á rúmsjó á 1000-3000 m dýpi
(Marshall 1971).
Kjaftagelgjur eru sérstakur bálkur djúp-
sjávarfíska sem telur fímmtán ættir og
nærri tvö hundruð tegundir, en það lætur
nærri að vera um 1% af núlifandi bein-
fiskategundum. Kjaftagelgjurnar finnast í
öllum heimshöfúm en aðalheimkynnin eru
við miðbauginn, þ.e. á milli 40° N.br. og
S.br. (Bertelsen 1951). í NA-Atlantshafí
eru þekktar um 44 tegundir kjaftagelgna
sem tilheyra 13 ættum en við Island hafa
fundist 16 tegundir af kjaftagelgjum og
tilheyra þær sjö ættum (1. tafla).
Kjaftagelgjur, aðrar en skötuselur, eru
fremur sjaldgæfir fískar á Islandsmiðum
og eru skráðir fundir fram til ársins 1992
ekki nema um 170 talsins (1. tafla). Ekki
eru þó allir fundir tilkynntir, sérstaklega
ekki á síðustu árum eftir að veiðar með
flotvörpu á djúpmiðum urðu algengar.
Þess vegna má gera ráð fyrir að a.m.k.
sumar tegundir kjaftagelgna séu algengari
en tölumar í I. töflu gefa til kynna. Skötu-
selurinn er eina kjaftagelgjan sem skil-
greina má sem nytjafísk. Ekki er stofn-
stærð hans þekkt en afli í NA-Atlantshafi
varð mestur um 60.000 tonn árið 1985 og
tæp 1500 tonn á Islandsmiðum árið 1968
(Gunnar Jónsson 1992).
Fundur kjaftagelgna er hvalreki fyrir
fískifræðinga því þekking á líffræði þeirra
er nokkuð brotakennd. Hver fundur er þar
af leiðandi mikilvægur og með tíð og tíma
gefa þekkingarbrotin heillega mynd af lífí
fiskanna. Gunnar Jónsson á Hafrannsókna-
stofnun hefur haldið skrá yfir fundi þeirra
hér við land um alllangt skeið (sjá t.d.
yfirlit í Gunnar Jónsson 1992) og einnig
ritaði hann grein um lúsífer í Náttúrufræð-
inginn þegar hrygnu var haldið lifandi í
168