Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 8

3. mynd. Fiskurinn lúsífer (Muus o.fl. 1981) og skrattinn sjálfur, erkiengillinn Lúsifer
(Ijósm. Óli Páll, Bókasafn Þjóðleikhússins). Skyldleikinn leynir sér ekki! Gunnar
Eyjólfsson í hlutverki „Óvinarins" i uppfœrslu Þjóðleikhússins á Gullna hliðinu árið
1966. Hönnun Finnur J. Malmquist.
eru mjög víðfeðm, eru hve lífverur eru
fáar, mikið og nær stöðugt myrkur og
mikill þrýstingur. Vandamálin sem við er
að glíma í slíku umhverfi snúast einkum
um leit að fæðu og maka. Flest slík vanda-
mál hefur náttúruvalið leyst með einstök-
um hætti hjá kjaftagelgjuro, oft þannig að
hvergi á sér hliðstæðu meðal annarra
hryggdýra. Lúsíferinn er ágætur fulltrúi
kjaftagelgna að þessu leyti.
■ VEIÐISTÖNGIN:
SÉRÚTBÚNAÐUR
K]AFTAGELGNA
Einn er sá útbúnaður sem skipar kjafta-
gelgjum í sérstakan bálk, en það er veiði-
stöngin svokallaða sem stendur upp úr
hausnum framanverðum. Engir aðrir fískar
hafa slikan útbúnað. Allar kjaftagelgjur
hafa veiðistöng en stöngin er misjafnlega
löng, sver og greinótt eftir fisktegundum.
Hjá lúsífer telst veiðistöngin í styttra og
grennra lagi en frekar greinótt (1. og 2.
mynd). Það sem kórónar þetta einstaka Iíf-
færi hjá flestum tegundanna, þ. á m.
lúsífer, er að veiðistöngin er með ljósa-
búnaði sem byggist á svonefndri lífljómun
(bioluminescense), þ.e. framleiðslu ljóss
fyrir tilstilli baktería. Er þá kominn veiði-
búnaður með lýsandi agnhaldi sem slær
við flestum gerðum stangveiðarfæra.
Það eru eingöngu hrygnurnar sem hafa
veiðistöng af fyrrgreindu tagi en hæng-
amir hafa yfírleitt enga stöng. Sé veiði-
stöng til staðar hjá hængum er oftast um
ófullkominn stubb að ræða. Það er reyndar
svo með flestar kjaftagelgjur að verulegur
munur er á kynjum hvað varðar líkams-
byggingu og lífshætti. Að því verður nánar
vikið hér á eftir.
Veiðistöngin er í raun ummyndaður bak-
uggi sem þróast hefur á þennan merkilega
hátt. Að grunni til samanstendur stöngin af
einum uggageisla (stöngin sjálf) og
170