Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 20

urlandi. Framlag hans til jarðfræðiþekk-
ingar á Islandi er merkilegt þótt umræða
um uppgötvanir hans færi hljótt enda birti
hann ekki margt á prenti. Hann ritaði
greinargóðar dagbækur um athuganir sínar
og voru þær gefnar út að honum látnum.
Jakob hafði stundað nám og rannsóknar-
störf í búvísindum í Noregi og við Land-
búnaðarháskólann í Kaupmannahöfn á ár-
unum 1906-1910. Eftir að hann kom heim
fór hann að starfa við gróðrarstöðina á
Akureyri og veitti henni forstöðu árin
1910-1917 að hann gerðist bóndi á Lækja-
móti í Húnaþingi. Hann var vel læs á
ensku og þýsku auk norðurlandamálanna
og er liklegt að hann hafí á þessum árum
drukkið í sig nýjustu strauma í jarðfræði,
svo sem berghlaupakenningar.
Arið 1936 birtir Jakob grein í Náttúru-
fræðingnum þar sem hann lýsir því að
hann sé ósammála skoðunum Þorvaldar
Thoroddsen um að Vatnsdalshólar séu
fomar jökulurðir, heldur sé þarna um að
ræða forsögulegt berghlaup. Færði hann
mörg gild rök máli sínu til stuðnings og
líklega þau þyngst að sömu bergtegund var
að frnna í hólunum og hátt uppi í Vatns-
dalsljalli. Næstu ár skoðaði hann marga
fleiri urðarbingi á Norðurlandi og flokkaði
jafnan sem berghlaup. Ritaði hann hjá sér
greinargóðar lýsingar á þeim en fæstar
birtust á prenti fyrr en í bókinni Með huga
og hamri árið 1964, tuttugu ámm eftir
dauða hans. Höfðu þá ýmsir aðrir birt rit
um rannsóknarviðfangsefni hliðstæð þeim
er Jakob vann að og þeim þá eignaður
heiðurinn af viðkomandi uppgötvunum.
Ég tel Jakob vera brautryðjandann í kenn-
ingum um berghlaup á Islandi og að ekki
hafi miklar nýjungar komið fram eftir hans
tíð sem lúta að rannsóknum á þeim.
SlGURÐUR ÞÓRARINSSON
Árið 1954 birtir Sigurður Þórarinsson
grein í Náttúrufræðingnum undir heitinu
Þar sem háir hólar í skemmtilegum
greinaflokki sem hann skrifaði og nefndi
Séð frá þjóðvegi. Þar ritar hann um nokkur
berghlaup er sjá má frá þjóðvegi á leiðinni
frá Reykjavík til Akureyrar. Fjallar hann
nokkuð um berghlaupin í Langadalsíjöll-
um þar sem hann ekur suður með Blöndu
að austan, og dvelur svo um stund við
Hraun í Öxnadal og nokkur fleiri berg-
hlaup í Eyjafírði. í greininni skýrir Sigurð-
ur tilurð berghlaupa á Islandi. Hann telur
að berghlaup falli undan jarðlagahalla og
að bergið brotni um ákveðnar sprungur
eða bergganga (5. mynd). Ólafur Jónsson
benti síðar á að tíðni berghlaupa ræðst lítt
af jarðlagahalla. Einnig lýsir Sigurður
lauslega nokkrum öskulagasniðum í jarð-
vegi ofan á urðartungunum. Þar telur hann
sig finna rök fyrir því að berghlaupin gætu
hafa fallið á síðjökultíma eða í byrjun
nútíma. Þessa síðastnefndu uppgötvun um
aldur urðarbingjanna hafa nokkrir aðrir
sannprófað síðar.
Ólafur Jónsson
Ólafur Jónsson (1905-1980) búnaðarráðu-
nautur og framkvæmdastjóri hjá Ræktun-
arfélagi Norðurlands var eljusamur maður
er sjaldan féll verk úr hendi. Hann fæddist
árið 1895, ólst upp á Austurlandi, bæði á
Fljótsdalshéraði og þar úti við ströndina.
Síðar gekk hann í búnaðarskóla hér heima
og fór á Landbúnaðarháskólann i Kaup-
mannahöfn þar sem Jakob Líndal hafði
stundað nám áratug fyrr. Hann gekk nánast
sömu braut og Jakob og réðst til starfa í
Gróðrarstöðinni á Akureyri sumarið 1924,
7 árum eftir að Jakob Líndal hvarf þaðan.
Ólafur starfaði í gróðrarstöðinni í 25 ár og
síðar sem búnaðarráðunautur og stundaði
ávallt rannsóknir í frístundum.
Ólafur ritaði margt um jarðfræði íslands
og ber þar hæst rit hans Odáðahraun
(1945) Skriðuföll og snjóflóð (1957) og
Berghlaup (1976). I Skriðuföllum og snjó-
flóðum rekur Ólafur m.a. vendilega rann-
sóknir sínar á stórum forsögulegum skrið-
um á Islandi sem hann nefnir berghlaup.
Einnig segir hann í sama riti frá og lýsir
nokkrum stórskriðum erlendis. Árið 1976
gaf Ólafur síðan út fyllra og ítarlegra rit
um berghlaupin, þar sem hann fer nánar
ofan í tilurð þeirra og lýsingar á sérkenn-
um þessara fyrirbæra. Þar lýsir hann yfír
200 berghlaupum í máli og myndum og er
182