Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 25

Ræktun
SKELFISKS
GUÐRÚN G. ÞÓRARINSDÓTTIR
Veiðar og rœktun skelfisks má rekja
langt aftur í aldir. Á dögum Róma-
veldis voru ostrur ræktaðar. Krœkling-
ur hefur verið ræktaður í Frakklandi
frá árinu 1235 en nútíma skelfiskeldi á
um það bil 50 ára sögu að baki.
Tilgangur með skelfiskeldi er annars
vegar að rækta upp náttúrlega stofna
til að geta aukið eða viðhaldið veiðum
úr þeim og hins vegar framleiðsla á
söluvöru.
afið þekur 71 % af yfirborði jarð-
Har. Með fáum undantekningum
kemur öll framleiðsla sjávar-
___ _ afurða frá landgrunnssvæðum en
þau þekja aðeins um 20% af yfirborði
jarðar.
Samfara ljölgun mannkyns, og þar með
aukinni fæðuþörf, hefur nýting sjávarauð-
linda farið vaxandi síðustu áratugi. Þessa
þróun má rekja til aukinnar ræktunar
sjávardýra, nýrrar tækni við veiðar, stækk-
unar veiðiflota og veiðisvæða sem hefur í
nokkrum tilfellum leitt til ofveiði.
Tegundir
Með orðinu skelfiskur er átt við lindýr
með skel, einkum samlokur og kuðunga.
Ymsar tegundir skelfisks hafa verið
veiddar og ræktaðar í heiminum í aldaraðir
Guðrún G. Þórarinsdóttir (f. 1952) lauk B.S.-prófi í
líffræði frá Háskóla Islands 1981, cand. scient.-prófi í
sjávarvistfræði frá Háskólanum í Arósum 1987 og
doktorsprófi frá sama skóla 1993. Guðrún starfar á
Hafrannsóknastofnun.
en nýting annarra er tiltölulega nýtilkom-
in. Með aukinni þekkingu og tækni undan-
farin 20 ár hefur ræktun skelfisks aukist
gífurlega og nýjar tegundir komið á mark-
aðinn. Astæður þessa eru meðal annars
þær að náttúrlegir stofnar hafa í mörgum
tilfellum verið full- eða ofnýttir og ekki
hefur verið séð fram á aukinn afrakstur úr
þeim, nema með eldi. Skelfiskur er einnig
verðmæt vara á heimsmarkaði og hann er
frekar einfaldur og ódýr í framleiðslu
miðað við margar aðrar tegundir.
Stærstur hluti heimsframleiðslu skel-
físks í dag byggist á samlokum í sjó, þ.e.
tegundum kræklings (Mytilidae), ostru
(Ostreidae) og hörpudisks (Pectinidae), en
minna á tegundum kúfskelja (clams) og
báruskelja (cockles) og mun þeirra því
ekki getið hér.
■ RÆKTUNARAÐFERÐIR
Ýmsar aðferðir eru notaðar við ræktun
skelfísks. Val á ræktunaraðferð ræðst af
tegundinni sem rækta á, ræktunarstaðnum
og tilgangi ræktunarinnar. I fyrsta lagi þarf
að útvega lirfúr, sem annaðhvort eru rækt-
aðar á landi eða safnað í náttúrunni í til
þess gerða safnara. Eftir að lirfúmar hafa
myndað skel og náð ákveðinni stærð eru
þær ræktaðar áfram á sjávarbotni (botn-
rækt), uppi í sjó (hengirækt) eða í tönkum
á landi þar sem sjó er dælt í tankana.
Samlokur sía fæðu úr sjónum sem þær
dæla gegnum tálknin og þarf því ekki að
fóðra þær sérstaklega í eldinu. Algengasta
aðferðin við skelfískrækt er sú að staðsetja
Náttúrufræðingurinn 64 (3), bls. 187-192, 1995.
187