Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 9

geislabera (kjölfesta stangarinnar). Sumar
kjafitagelgjumar, þ. á m. lúsifer, geta
hreyft veiðistöngina talsvert fram og til
baka með vöðvaafli. Meðal annars hefur
sést til lúsífers sveigja stöngina um fullar
180°, þ.e. frá baki og fram fyrir haus,
þannig að þræðirnir á stönginni dingluðu
rétt fyrir framan kjaftinn. Veiðistönginni
sveiflaði Iúsíferinn í hrinum, nálægt sex
sinnum á mínútu, með hvíld á milli.
Sveiflutíðnin reyndist vera í takt við
öndunarhreyfmgar tálknlokanna (Bertel-
sen og Krefft 1988) sem bendir til heldur
einfaldrar taugastjómunar, enda þykir
miðtaugakerfi kjaftagelgna ekki mjög vel
þroskað. Ekki er veiðistöngin í stöðugri
notkun heldur hvílir fiskurinn veiðarfærið
ofan í þar til gerðri gróp sem liggur aftur
eftir bakinu miðju (sbr. 3. mynd).
í fiskabúrinu í Vestmannaeyjum virtist
lúsíferinn nota stangarþræðina til að þreifa
fyrir sér (2. mynd, Gunnar Jónsson 1976),
sem bendir til að þræðimir séu búnir
snertiskyni og sjálfráðri vöðvastjóm.
Sennilegra er þó að hreyfíngar þráðanna,
sem bærast til eins og liðugir snákar, séu
ósjálfráðar og stafi af iðustreymi. Um
snertiskyn í þráðunum er lítið vitað, en á
hinn bóginn er lúsífemum illa við káf á
sporði, hann bregst eldsnöggt við og
glefsar að viðkomandi (Bertelsen og
Krefft 1988).
Ljósabúnaðurinn á veiðistönginni
gmndvallast á þremur þáttum (4. mynd):
a) ljósgjafa, sem er ljósapera (miðlægt
holrúm) og perustæði (pípulaga kirtil-
frumur) fyllt bakteríum; b) tveimur ljós-
leiðumm og c) nokkmm speglum, þ.e.
silfurlitum þráðarendum. Ljósgjafínn er að
mestu skermaður af með dökku, ógegn-
sæju húðlagi, nema efst þar sem við tekur
gegnsæ himna. Þar skín ljós úr perunni.
Næst húðlagi skennsins er æðaríkt miðlag
sem inniheldur einnig nokkuð af
vöðvatrefjum. Innst er skermurinn þakinn
spegilfrumum, þ.e. sérstökum frumum
með kristöllum, sem magna upp Ijósið og
endurvarpa því. Svipaðar spegilfrumur er
að finna í veggjum röranna inni í ljós-
leiðurunum, sem annars eru fylltir glæru
og seigu veíjarefni. Að utan eru leiðaramir
klæddir dökkri, ógagnsærri húð, nema á
endunum, þar er húðin gagnsæ. Ljósið
berst því frá perunni, upp í gegnum
leiðarana og flæðir loks út um endana.
Leiðslu Ijóss af þessu tagi er ekki að fínna
í öðrum greinum eða þráðum veiðistang-
arinnar. Hinir silfruðu þráðarendar, sem
eru á nær öllum greinum og þráðum, glitra
hins vegar vegna endurvarps birtunnar frá
ljósgjöfunum.
Það hlýtur að vera tilkomumikil sjón að
líta augum lúsífer með upptendraðan
ljósabúnað í myrkviðum hafdjúpanna.
Kannski eilítið draugalegt, þar sem líf-
ljóminn er í senn bláleitur (blár, blágrænn
og yfir í grænbláan) og kaldur. Blái og
blágræni liturinn eru reyndar allsráðandi
hjá fjölmörgum sjávardýmm sem ráða yfír
lífljómun, einkum hryggleysingjum. Þetta
4. mynd. Gerð Ijósabúnaðarins á veiði-
stöng lúsífers. Teikning Finnur J. Malm-
quist. Byggt á Bertelsen og Krefft (1988).
171