Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 31

Sagan af
BLÁFISKINUM
ÖRNÓLFURTHORLACIUS
Undir jól árið 1938 kom torkennilegur
fiskur í vörpu suðurafrísks togara.
Sagan af þessum fiski, og öðrum sömu
gerðar sem síðar fundust, er forvitni-
legur kafli í vísindasögu tuttugustu
aldar.
James Leonard Brierly Smith
fæddist i Graaff Reinet í Höfða-
landi í Suður-Afríku hinn 26.
-----september 1897. Hann var af
enskum ættum og drakk í sig andúð á
Búunum, afkomendum hollenskra land-
nema, enda geisaði Búastríðið á æskuárum
hans. Síðar á ævi fór hann að líta á sig sem
Suður-Afríkumann fremur en Breta og
sættist við Búana.
■ EFNAFRÆÐINGURINN
SEM GERÐIST
FISKIFRÆÐINGUR
Smith hóf nám í efnafræði við Viktoríu-
háskóla í Stellenborsch, en var þaðan
kvaddur til herþjónustu í fyrri heimsstyrj-
öld. Áður en hann komst á vígvöllinn
Örnólfur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í
líffræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Sví-
þjóð 1958. Hann var kennari við Mcnntaskólann í
Reykjavík 1960-1967, Menntaskólann við Hamra-
hlíð 1967-1980 og hefur verið rektor þess skóla frá
1980. Samhliða kennslustörfum hefur Ömólfur
samið kennslubækur og hann hafði um árabil umsjón
með fræðsluþáttum um náttúrufræði í útvarpi og
sjónvarpi. Hann var um tíma ritstjóri Náttúrufræð-
ingsins
veiktist hann af malaríu og fleiri hita-
beltissjúkdómum og var leystur undan
herþjónustu sem sjúklingur. Hann hélt
þó áfram efnafræðinámi og að loknu
kandídatsprófi fór hann til Englands og
lauk doktorsprófi frá Cambridgeháskóla
1922.
Árið 1923 sneri Smith til heimalands
síns og gerðist háskólakennari í lífrænni
efnafræði. Hann var stangveiðimaður og
dró stundum físka sem hann þekkti ekki.
Brátt komst hann að því að ekki var völ á
aðgengilegum ritum til að greina þá og
kom sér upp greiningarlykli yfír vatna-
físka. Það tók hann meira en ár í frístund-
um og stærðfræðikunnáttan nýttist honum
vel við verkið. Svo sneri hann sér að sjó-
fískum og komst þá að því að einnig á því
sviði var hann frumkvöðull. Hann upp-
götvaði fjölda fiska sem áður voru
óþekktir við strendur Suður-Afríku og
höfðu sumir raunar hvergi fúndist áður.
Hróður efnafræðiprófessorsins sem
fískifræðings jókst stöðugt. Menn leituðu
til hans eða skrifuðu honum út af fískum
sem þeir þekktu ekki og hann var gerður
heiðurssafnvörður físka við suðurafrísk
náttúrugripasöfn.
Smith tók sér oft ferð með bátum eða
togurum út á miðin í leit að fágætum
fískum. Með því ávann hann sér traust sjó-
mannanna. Hann sótti einnig heim
afskekkta vita og fiskbúðir út um sveitir
landsins. Allt tók þetta sinn tíma en skilaði
góðum arði í sjaldgæfum eða áður
ókunnum fískum sem bárust honum
hvaðanæva.
Náttúrufræðingurinn 64 (3), bls. 193-202, 1995.
193