Fréttablaðið - 23.05.2009, Qupperneq 12

12 23. maí 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Þau ár, þegar Norðurleiðar-rútan var átta eða tíu tíma á
leiðinni frá Reykjavík norður í
Skagafjörð með skylduviðkomu
í Fornahvammi á Holtavörðu-
heiði, og enn lengur til Akureyr-
ar, þau ár eru liðin og koma aldrei
aftur. Þegar hraundrangarnir
yfir Öxnadal brostu við farþegun-
um inn um bílgluggana, heyrðist
gamall maður segja upp úr eins
manns hljóði: Hér fæddist Jónas.
Þá gall í ungri stúlku í bílnum:
Guð, er þetta Hrifla?
Frá Suður-Þingi til San Francisco
Jónasi Jónssyni frá Hriflu (1885-
1968) kynntist ég ekki, sá hann
bara tilsýndar gamlan mann á
götu. En ég kynntist nokkrum
vinum hans og samferðamönnum,
þar á meðal Þóri Baldvinssyni
arkitekt (1901-1986), sveitunga
Jónasar úr Suður-Þingeyjarsýslu.
Einu sinni varð ég vitni að fagn-
aðarfundi Þóris og þriggja gam-
alla félaga hans heima hjá honum
í Fornhaga, einn þeirra var Ind-
riði Indriðason frá Fjalli, hann er
nýlátinn, ég man ekki lengur deili
á hinum, nema þarna sátu þeir
Þingeyingarnir glaðir og reifir
og báru saman bækur sínar, mest
um San Francisco.
Nú rek ég söguna eftir minni
og án ábyrgðar á öllum smáat-
riðum. Þannig var, að Þórir reif
sig upp ungur maður, fyrir tví-
tugt, fór suður og sá þá Reykja-
vík í fyrsta sinn, en hann stóð
stutt við þar, steig strax á skip og
stefndi vestur um haf til Halifax.
Þegar þangað kom, lagði hann af
stað lengra vestur á bóginn yfir
þvera Norður-Ameríku, aðal-
lega fótgangandi. Hann vann sér
fyrir mat á leiðinni og linnti ekki
göngunni fyrr en í San Franc-
isco. Þar höfðu nokkrir félagar
hans úr sveitinni komið sér vel
fyrir og ráku verktakafyrirtæki.
Þetta var árin eftir 1920 og mik-
ill uppgangur í efnahagslífinu.
Þeir félagarnir byggðu hús eftir
hús. Allt lék í lyndi fram til 1929,
þegar kreppan skall á. Fram-
leiðsla og viðskipti hrundu og
byggingarbransinn með. Stjórn-
völd gerðu illt verra og vissu ekki
sitt rjúkandi ráð. Þingeyingarnir
höfðu nú engin verk að vinna.
Ljósmyndin af meynni
Áður en ég fór í annað sinn til
San Francisco, heimsótti ég Þóri
og spurði hann, hvort ég gæti
fært honum eitthvert lítilræði frá
borginni, þar sem hann hafði átt
heima ungur maður. Hann færð-
ist undan, en sagði síðan: Á Union
Square í hjarta borgarinnar er
marmarasúla, og uppi á súlunni
er dansmær, og mér væri þökk
í því, ef þú vildir vera svo vænn
að taka ljósmynd af meynni og
færa mér. Hann hafði stundum
setið á torginu í öngum sínum
atvinnulaus, félaus og máttlaus
og horft á dansmeyna á marm-
arasúlunni til að gleyma ekki feg-
urð heimsins. Hann missti um
svipað leyti máttinn úr fótun-
um og fór ferða sinna í hjólastól.
Hann langaði heim. Nær dauð-
vona á sjúkrahúsi heyrði hann
í móki á tal tveggja lækna, sem
töldu litlar líkur á, að hann myndi
lifa af langa og stranga sjóferð til
Íslands. Þá kom stolt Þingeyings-
ins upp í Þóri: hann strengdi þess
heit að lifa ferðina af. Hann fór
fyrst til Mexíkó, þaðan til Spánar
og áfram til Bretlands og heim.
Hann efndi heitið, lét ekki hug-
fallast, fékk aftur mátt í fæturna
og lifði góðu lífi fram í háa elli
með Borghildi Jónsdóttur konu
sinni. Hann teiknaði mörg falleg
hús í Reykjavík og víðar. Áhrifin
frá San Francisco leyna sér ekki
í sumum húsanna. Hann stýrði
Teiknistofu landbúnaðarins 1938-
69 og hafði mikil áhrif á húsagerð
íslenzkra sveita.
Frækinn sigur
Saga Þóris Baldvinssonar úr
kreppunni rifjast upp fyrir mér
nú, þegar margir glíma við mesta
efnahagsáfall ævinnar. Fjöldi
fólks mátti þola miklar þrenging-
ar af völdum kreppunnar. Hinu
megum við ekki heldur gleyma,
að margt af þessu fólki náði sér
aftur á strik, þar á meðal Þórir
Baldvinsson, með miklum brag.
Svo mun einnig fara um flesta
þeirra, sem eiga nú erfitt innan
lands og utan af völdum banka-
hrunsins og fjármálakreppunn-
ar. Stjórnvöld lærðu af kreppunni
miklu 1929-39 þau ráð, sem eiga
að duga til að tryggja, að krepp-
an nú verði léttbærari og skamm-
vinnari en kreppan mikla, og þau
beita nú þessum ráðum með vit-
und og vilja.
Þegar ég kom í þriðja sinn til
San Francisco, fór ég rakleið-
is á Union Square að ljósmynda
dansmeyna, nema þá var Þórir
allur; ég geymi sjálfur myndina.
Ég hef æ síðan haft þennan sið í
San Francisco: ég tek nýja mynd
af meynni á marmarasúlunni og
minnist þá með þakklæti Þóris
Baldvinssonar og frækilegs sig-
urs hans á kreppunni miklu.
Dansmærin og súlan
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Saga úr kreppunni
UMRÆÐAN
Baldur Þórhallsson skrifar um
átök um Evrópumál
Alþingi hefur í þrígang samþykkt, að und-angengnum hörðum deilum, þátttöku
Íslands í samrunaþróun Evrópu. Í ljósi kom-
andi atkvæðagreiðslu á Alþingi um aðild-
arumsókn að ESB er fróðlegt að fara yfir
hvernig atkvæði féllu um aðild að EFTA,
EES og Schengen.
Þrír flokkar klofnuðu í afstöðu sinni til EES. Sjö
þingmenn Framsóknarflokksins greiddu atvæði
gegn EES undir forystu formannsins Steingríms
Hermannssonar en sex þingmenn sátu hjá en vara-
formaðurinn Halldór Ásgrímsson leiddi hópinn.
Fimm þingmenn Sjálfstæðisflokksins höfðu veruleg-
ar efasemdir um EES. Á síðustu stundu tókst Davíð
Oddssyni að fá hluta þeirra til að greiða atvæði gegn
frávísunartillögu og tillögu um þjóðaratkvæða-
greiðslu. Átökin innan flokksins ristu djúpt. Flokks-
forystan ákvað í kjölfarið að leggja alla umræðu um
hugsanlega aðild að ESB til hliðar þar sem óttast
var að hún gæti klofið flokkinn. EES-samningurinn
leiddi einnig til átaka og klofnings innan Kvenna-
listans en Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sat hjá við
afgreiðslu hans.
EFTA-aðildin leiddi til klofnings innan
Alþýðubandalagsins en þrír þingmenn
flokksins greiddu atkvæði með aðild á
meðan aðrir voru á móti. Framsóknarflokk-
urinn var mjög tvístígandi í málinu. Þing-
flokkur hans ákvað ekki fyrr en nokkrum
dögum fyrir atkvæðagreiðslu um umsókn
að EFTA að greiða atkvæði gegn henni.
Vitað var að nokkrir þingmenn voru hlynnt-
ir umsókninni en allir þingmenn flokks-
ins lögðust þó gegn henni sem og aðildinni
sjálfri.
Aðildin að Schengen leiddi til klofnings innan Sjálf-
stæðisflokksins. Þrír þingmenn flokksins sátu hjá við
afgreiðslu málsins en ljóst var af málflutningi þeirra
að þeir voru andsnúnir aðild. Stjórnarandstöðuflokk-
arnir höfðu hver sína nálgunina: Samfylkingin var
fylgjandi, Vinstri græn á móti og Frjálslyndi flokk-
urinn klofnaði í afstöðu sinni.
Það er ekkert nýtt að tekist sé á um Evrópumál
innan flokka og að þingmönnum sé gefið frelsi til
að fylgja sannfæringu sinni. Fróðlegt verður að sjá
hvort sami háttur verði hafður á í atkvæðagreiðslu
um umsókn að ESB. En ólíka afstöðu má finna innan
allra þingflokka til málsins nema Samfylkingarinnar
þar sem einhugur ríkir.
Höfundur er prófessor í stjórnmálafræði við HÍ
Hvað segir sagan?
BALDUR
ÞÓRHALLSSON
Hverfur hann, kastalinn
Þingflokksherbergisdeilan mikla
hefur vakið verðskuldaða athygli.
Minna mál hefur orðið úr þeirri stað-
reynd að þingmenn Vinstri grænna
þurfa að hafa vistaskipti tímabundið.
Vonarstræti 12, sem hefur hýst þá,
verður flutt í Kirkjustræti. Á meðan
verður þingmönnunum komið fyrir
í stórhýsi við Aðalstræti sem ber við
enda Austurstrætis.
Jú, glöggir lesendur hafa áttað
sig á að um er að ræða
Moggahöllina sjálfa.
Margir vinstri menn hefðu
látið segja sér það tvisvar
að þeir ættu eftir að sitja
þar við störf. Margir
róttæklingar hefðu
líklega óskað þess að
orð Spilverks þjóðanna hefðu orðið
að áhrínisorðum: Hverfur hann,
kastalinn, Aðalstræti 6.
Salt í sárin
Og eins og það sé ekki nóg fyrir
gamla komma sem áður þrömm-
uðu Keflavíkurgöngu og töluðu um
Mogga lygi að sitja nú í Moggahöll-
inni. Nú er búið að setja Morgun-
blaðsskiltið fræga aftur á húsið.
Mogginn fjallar um það og segir
um „tímabundna
aðgerð að ræða í þeim
tilgangi að minna á hin
gömlu gildi“. Tíma-
bundið, já. Kannski rétt
á meðan þingmenn
Vinstri grænna eru í
húsinu?
Óbein markaðssetning
„Product Placement“ eða óbein
markaðssetning hefur rutt sér æ
meira til rúms. Hún felst í því að í
stað þess að auglýsingahlé sé gert
í sjónvarpi, eða bíómyndum, sjást
hetjurnar brúka þær vörur sem verið
er að auglýsa hverju sinni. Að mynd
lokinni rjúkum við út í búð og kaup-
um sömu vörur og allir eru sáttir.
Þeim sem gera framtíðarmyndir
er nokkur vandi á höndum þegar að
þessu kemur. Framleiðendur Star
Trek deyja þó ekki ráðalausir. Ef
marka má framtíðarsýn þeirra
munu verur víða úr sólkerfinu í
það minnsta drekka Budweiser
eftir 200 ár. Kannski maður eigi
að kaupa hlutabréf í fyrirtæk-
inu? kolbeinn@frettabladid.is
H
vaða fyrirtæki munu deyja og hver fá að lifa? Hvernig
verða örlög þeirra ákveðin? Þessar spurningar voru á
meðal þeirra allra fyrstu sem vöknuðu þegar stærstu
viðskiptabankar landsins færðust undir stjórn ríkisins
fyrir ríflega sjö mánuðum.
Innan við viku frá setningu neyðarlaganna var þeim meðal
annars varpað fram hér á þessum stað. Þá þegar lá fyrir að nýju
ríkisbankarnir hefðu framtíð fjölda fyrirtækja í höndum sér, allt
frá þeim smæstu til þeirra allra stærstu. Samhliða þessum spurn-
ingum voru stjórnvöld brýnd til þess að ganga hratt til verks og
marka skýrar, samræmdar opinberar reglur um fyrirgreiðslu og
meðhöndlun bankanna á illa stöddum fyrirtækjum. Þáverandi
ríkisstjórn kom því ekki í verk, frekar en mörgu öðru. Núverandi
ríkisstjórn hefur ekki gert það heldur.
Ríkisbankarnir hafa vissulega sett sér verklagsreglur hver fyrir
sig. Þær eru hins vegar leiðbeinandi og þeim fylgja fyrirvarar um
huglægt mat. Það er sem sagt verulegt svigrúm til að meta hvert
tilfelli á all mismunandi hátt ef því er að skipta.
Nú er það skiljanlegt að bankarnir vilji hafa sem frjálsastar
hendur við þessa meðferð, en það liggur líka í augum uppi að
rúmar ósamræmdar reglur og huglægt mat býður upp á að fyrir-
tæki, sem telja sig vera í svipaðri stöðu, geta fengið mjög misjafna
fyrirgreiðslu eftir því hvaða ríkisbanki á í hlut, og jafnvel innan
sama bankans. Slíkar aðstæður eru auðvitað frjór jarðvegur fyrir
spillingu og almennt vont viðskiptasiðferði.
Núverandi ríkisstjórn virðist gera sér grein fyrir þessari stöðu
því í stjórnarsáttmálanum er kafli um úrlausn á skuldavanda fyr-
irtækja. Mesta athygli og umfjöllun hefur fengið frumvarpið um
eignaumsýslufélag ríkisins, en það á að halda utan um þjóðhagslega
mikilvæg fyrirtæki, til dæmis á sviði fjarskipta og samgangna.
Minna hefur farið fyrir umræðu um þann hluta kaflans sem fjallar
um smærri og meðalstór fyrirtæki.
Þar kemur fram að ríkisstjórnin ætlar einmitt að beita sér fyrir
því að ríkisbankarnir móti samræmda áætlun um hvernig brugðist
verði við skuldavanda fyrirtækja. „Leiðarljós hennar á að vera að
skuldameðferð fyrirtækja verði skjót, réttlát, gegnsæ og hagkvæm
og í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar reglur“, eins og það er
orðað.
Þetta eru verðug og góð markmið. Vandamálið er hins vegar að
ríkisstjórnin hyggst gefa sér tíma allt fram til septemberloka að
ljúka þessari vinnu. Það er ekki ásættanlegt. Þá verður ár liðið frá
hruni bankanna. Atvinnulífið þolir ekki biðina.
Það verður að vera forgangsmál að ljúka þessari vinnu og leggja
ríkisbönkunum samræmdar reglur. Bankarnir mega til dæmis
ekki einblína á að halda öllum fyrirtækjum á lífi, sem þeir þurfa
að leysa til sín, í þeim eina tilgangi að selja þau aftur og reyna að
fá sem hæst verð. Eins og hér hefur áður verið bent á hefur íslenskt
efnahagslíf minnkað um margar stærðir og þar með eftirspurn
eftir ýmsum vörum og þjónustu.
Ríkisbankarnir verða að láta þau fyrirtæki fara á hausinn sem
geta ekki sýnt fram á jákvætt sjóðsstreymi. Það skekkir alla sam-
keppni að framlengja tilveru fyrirtækja sem eru ekki verðmæt-
askapandi. Og það veikir ekki aðeins markaðinn heldur líka getu
bankanna til þess að sinna vaxtarsprotum og fyrirtækjum sem eru
að berjast við að halda sjó. Við erum þegar farin að sjá bankana
valda slíku tjóni. Það verður að stöðva.
Ríkisbankarnir þurfa samræmdar verklagsreglur.
Viðskiptasiðferðið
JÓN KALDAL SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871