Samvinnan - 01.06.1949, Side 8

þess að skilið verði hvernig skáldið og
samvinnufrömuðurinn Sigurður Jóns-
son mótaðist í æsku.
Annars vegar var hið skilyrðislausa
skylduboð vinnunnar, sem hlýta
þurfti til þess að fátæk og barnmörg
fjölskylda gæti verið óliáð og bjarg-
álna, hin þungu harðindaár frá 1880—
1900. Verzlun var þá óhagstæð og verk-
menning engin og allir búnaðarhættir
fornir.
Hins vegar var hinn bjarti og hlýi,
andlegi vorblær, sem um héraðið fór.
Þrátt fyrir þröngan efnahag fannst
Þingeyingum þeir vera sigurvegarar,
eftir 1890. Þeir trúðu á mátt sinn og
megin, trúðu því að samvinna og lýð-
ræði mætti bæta öll mannanna mein.
Engum datt annað í hug en að and-
legur foringi yrði að vinna að líkam-
legri brauðönn engu ódeigari en aðrir,
allt að 16 tíma á sólarhring. Félags-
starfið, vinnuna, fyrir hugsjón sína
varð að vinna þar að auki, og auðvitað
án alls endurgjalds. Það bar sín laun í
sjálfu sér.
IV
Með þetta uppeldi og andlegt vega-
nesti lagði Sigurður Jónsson að heim-
an til Möðruvallaskóla, 19 ára gamall,
haustið 1897. Kvæði, sem hann orti á
leiðinni til skólans sýnir, að liann var
raunar þá þegar fullþroska maður.
Tvö ráð gaf faðir hans í veganesti:
Að halda settar heimilisreglur, vera
löghlýðinn borgari skólans, og lækka
ekki úr sæti. Þá var nemendum raðað
í sæti eftir prófeinkunum og sátu þeir
næst kennara, sem hæsta einkunn
höfðu. Ráð föðurins var mælt af vits-
munum, og ef dýpra er hugað voru
þetta lífsreglurnar, sem voru megin-
stofninn í lífi Sigurðar og hans jafn-
aldra. Þeir stunduðu búskap sinn af
lífsönn og trúmennsku hins löghlýðna
borgara, en voru einnig á verði, með
djörfung Ófeigs í Skörðum, að leyfa
engum Guðmundi ríka rúm í virðing-
arsessi bóndans.
Möðruvallaskólinn hafði starfað frá
því um 1880 og var nú orðinn fast
mótuð menningarstofnun, sem hafði
menntað valið lið bændanna af Norð-
ur- og Austurlandi, meir en hálfan
annan áratug. Frá skólanum hafði
komið mikill fjöldi ágætra starfs-
manna, sem mikils gætti í öllum stétt-
um, þegar tekið er tillit til þess hve
skólinn var oft fásóttur. Sigurður tók
hið hæsta sæti og hélt því. Hann taldi
að vistin á Möðruvöllum hefði orðið
sér að ómetanlegu gagni. Hann dáðist
mest að Hjaltalín skólastjóra. Þar fann
hann forníslenzkan þrótt, slípaðan af
brezkri nútímamenningu, drengskap
mikinn og mannvit, sem stjórnaði án
orða eða skipana. Hann var matráðs-
maður síðari veturinn og átti anna-
samt mjög við það starf ásamt náminu,
en hlaut þó engin laun fyrir, heldur
dálítinn aukakostnað. Dagsfæðið varð
tæpa 40 aura, auk matreiðslu og þjón-
ustu, sem var 30.00 krónur yfir vetur-
inn. Eyðsla eða kostnaður Sigurðar
varð 144.00 krónur fyrri veturinn, en
hinn síðari 170.00 krónur og þótti þó
ekki sparlega lifað. Sigurður kom
heim frá skólanum með 90 króna
skuld, sem á þeim tímum var allmikið
fé, sem hann greiddi þó fljótlega. —
Kauplaust varð hann að vinna hjá
föður sínum þessi árin, og hafa aðra
útvegi um skólakostnaðinn, og nærri
lá að hann yrði að hverfa frá skólanum
rétt fyrir prófið seinna vorið, vegna
harðinda heima og örðugleika. Bús-
önnin og heimilið fannst honum alla
daga verða að sitja fyrir dýrkun
menntagyðjunnar.
Það, sem hér er sagt um vist Sigurð-
ar á Möðruvöllum, er tekið eftir minn-
ingum hans sjálfs. Eg hef sett hér tölur
sem sýna örðugleika þess tíma, og verð-
ur að gæta þess hve verðgildi peninga
var þá mikið og örðugt að afla fjár.
Til samanburðar má geta þess, að þre-
vetran sauð keypti Sigurður af bónda
nokkrum og fékk bóndinn alls fyrir
sauðinn rúmar 6 krónur, eftir gang-
verði þess tíma.
Veturinn efLir að skólaverunni lauk
dvaldi Sigurður austur á Seyðisfirði.
Þar orti hann kvæðið „Blessuð sértu
sveitin mín“. Þá mátti segja að Sigurð-
ur vaknaði einn morgun og fyndi sig
frægan. Nafn hans varð á hvers manns
vörum.
Mörg okkar beztu ættjarðarljóða eru
ort við marflata og neflausa ásýnd Sjá-
lands hins danska, fyllstu andstæðu ís-
lenzkrar náttúru. Sigurður var alinn
við víðsýni, hins mikla fjallahrings.
Dýrðaróðinn um sveit sína yrkir hann
innibyrgður svo sem mest má vera,
milli brattra fjalla, á Seyðisfirði, þar
sem sólin er falin mánuðum saman.
Ástarorðin í kvæðinu til sveitarinn-
ar, eru heldur engin fánýt mælgi eða
gárunga lijal. Innileg, ósvikin tilfinn-
ing liggur á bak við, heitur undir-
straumur bar það þegar uppi og gerði
það að eign hvers manns, sem unni
sínum áttliögum. Þessi hiti mun gera
kvæðið ódauðlegt meðan átthaga-
tryggð er til í landinu. Og kvæðinu
réði sá Iiugur, sem réði allri lífsstefnu
skáldsins. Þótt gull og grænir skógar
auðs og frægðar gætu verið í boði fann
hann að lífið var lítilsvirði, nema að
hann fengi að vera bóndi í Mývatns-
sveit, lifandi þáttur sjálfrar móður
náttúru.
V
Arnarvatn er ein af stærstu jörðun-
um við Mývatn, þar hefur lengstum
verið fleirbýli. Árið 1868 flutti Sigurð-
ur Magnússon að Arnarvatni. Kona
hans var Guðfinna Sigurðardóttir,
þau áttu fimm dætur, sem komust til
aldurs. Þrjár þeirra giftust sonum
Jóns Hinrikssonar á Helluvaði. Guð-
finna varð kona Stefáns á Öndólfsstöð-
um, Sólveig giftist Sigurgeir á Hellu-
vaði, en 1903 giftist Sigurður Málfríði
Sigurðardóttur á Arnarvatni og hóf
þar búskap með tengdaföður sínum,
fyrst á litlum hluta jarðar og með lítið
bú. Fyrstu búskaparárin hélt hann
unajingaskóla á vetrum, að Skútustöð-
O O
um, með búskap sínum. Ekki munu
laun hans við kennslu þó hafa verið
svo mikil að til fjár væri að seilast eða
atvinnubóta. Hitt var sönnu nær, að
með kennslunni fullnægði hann innri
þörf, að þjóna menntagyðjunni á virk-
an liátt. Nemendur Sig. minnast þess
hve hann var góður kennari. Hann var
í eðli sínu leitandi fræðimaður. Hann
hafði jafnan unun af því að grafa í
sögu lands síns, og héraðs, og af atlnig-
un náttúrunnar. Þeir sem nutu sam-
fylgdar Sigurðar urðu þessa varir.
Hann sá sögustaðinn, ekki aðeins eins
og hann blasti við sjónum, heldur gat
hann brugðið upp fyrir samferða-
manni myndum horfinna alda. Hann
sá ána, dalina og fjöllin, ekki aðeins
með sínu glögga skyni á náttúrufeg-
urð, heldur beindist hugur .hans að
því hvern veg töfrasmíðar landslags-
ins hefðu til orðið. Þessi fræðahneigð
8