Samvinnan - 01.06.1949, Blaðsíða 9

hans til sögulegra og náttúrufræði-
legra hugleiðinga og rannsóknar gerðu
kennslu hans ljósa og lifandi. En mest
muna nemendur þó fyrirlestra hans
um bókmenntir og bókmenntasögu.
Þar var innilegasta hugðarefni hans.
Sigurður bjó með Málfríði á Arnar-
vatni, unz hann missti hana, frá sex
börnum innan við fermingu, árið
1916. Hann stóð nú uppi sem ekkju-
maður, á miðjum aldri, með mörg
börn og ung. Kvæði Sigurðar frá þess-
um tíma sýna, hve heitt hann hefur
unnað konu sinni. í ljóðum kryfur
hann sjálfan sig og allt mannlífið.
Hver, sem les þau kvæði, verður í
senn að dást að viðkvæmni og hlýj-
unni, hreinskilni við sjálfan sig og
vitsmunum. Eg hygg að þá hafi farið
fyrir Sigurði líkt og Agli Skallagríms-
syni, er hann orti sonartorrek, að
skáldskapurinn hafi orðið honum,
mesta bótin við böli og harmastillir.
Börn Sigurðar og Málfríðar voru
fjórar dætur: Freydís, Ragna, Heiður
og Huld, nú allar giftar. Synir þeirra
eru tveir: Arnljótur og Sverrir, báðir
ógiftir heima á Arnarvatni.
Árið 1918 giftist Sigurður annað
sinn Hólmfríði Pétursdóttur frá
Gautlöndum er lifir mann sinn. —
Hólmfríður er þjóðkunn að skörungs-
skap og hefur tekið mikinn þátt í fé-
lagsmálum, jafnframt stjórn sinni á
barnmörgu og fjölmennu heimili. —
Kvæði Sigurðar vitna um það hve
hann unni henni og þakkaði. Eftir að
þau höfðu verið saman eitt ár yrkir
hann kvæðið „7. júlí“ ('bls. 53 í síðari
ljóðabókinni). Eg vil benda á það
kvæði. Þar eru þessar línur:
„En eg hefi brotið minn bát.
Eg á brostinn viðkvæman streng
og þreyttur og reikull í ráði þrátt
um rústir sjálfs mín eg geng.“
Á öðrum stað í sama kvæði segir
Sigurður:
„Og þá er svo inndælt að halda í hönd
sem er hlý og mjúk og sterk.“
Hólmfríður og Sigurður eignuðust 5
börn, sem nú eru öll uppkomin. Tvær
dætur þeirra, Málfríður og Þóra, eru
giftar, en þrjú börn búa heima með
móður sinni: Arnheiður, Jón og Ey-
steinn.
Alls bjó Sigurður að Arnarvatni í
45 ár. Hann hýsti vel jörð sína og jók
að ræktun og með girðingu. Hann ól
þar upp ellefu hraust og mannvænleg
börn. Fátt hafði hann vandalausra
vinnuhjúa, en vann hvern dag er hann
var heima, að hverri önn búsins með
miklu kappi og eljuþrótti. Lengstum
hirti hann um fénað sjálfur með ná-
kvæmri umhyggju.
Þetta virðist nú raunar ærið starf
hverjum meðalmanni, og nægt til þess
að verða langlífur í landinu. Vel er
um hag hverrar sveitar, ef hún á marga
bændur, sem búa svo sem Sigurður á
Arnarvatni.
En þó vann Sigurður stórverk á
öðrum sviðum.
VI
Sigurður á Arnarvatni var rnjög
hlaðinn félagsstörfum. Hann var lengi
í hreppsnefnd, formaður búnaðarfé-
lags, fulltrúi Þingeyinga á búnaðar-
þingi og fjölmörg önnur smærri störf
hlóðust á hann. Mesta starfskrafta
helgaði hann þó samvinnumálunum.
Hann var deildarstjóri Kaupfélags
Þingeyinga, sem var umfangsmikið og
erfitt starf undir gamla skipulaginu.
Hann var lengi formaður K. Þ. og í
stjórn þess, fulltrúi á fundum S. í. S.
og í stjórn Sambandsins um fjölmörg
ár. Hann lét sig stjórnmál miklu varða
og var nokkrum sinnum í framboði til
þingmennsku hér í sýslu, en náði aldr-
ei kosningu á Alþingi. Til þess skorti
hann flokksfylgi. Hann skoðaði hvert
mál, og tók ákvarðanir frá eigin
hyggjuviti, og gat aldrei sætt sig'við að
vera það brotabrot, sem ætíð gengi
upp í allsherjar samnefnara nokkurs
flokks, eða þá meðalmennsku, sem
þarf til þess að fylgja flokki í blindri
trú. Hann var oft minnihlutamaður og
stundum virtist skáldið vera sterkara
en hin kalda rökvísi í afstöðu hans til
mála. Engan, sem vel þekkti Sigurð á
Arnarvatni, getur undrað þó að hann
væri eigi laginn til þess að þræða þá
pólitísku refilstigu, sem liggja upp að
valdastólum. Hitt er meira undrunar-
efni, hve hann var oft valinn í trúnað-
arstöður, þrátt fyrir sérstæðar skoðan-
ir. En þar réðu hans miklu starfskraft-
ar og mikla atfylgi að góðum málum.
VII
Samvinnumálin voru mestu hugðar-
efni Sigurðar á Arnarvatni. Allt hans
eðli og uppeldi hneig að því, að hann
hlaut að unna því réttlæti, sem felst í
framkvæmd samvinnunnar. Forvígis-
menn Kaupfélagsins litu eigi á félag
sitt sem einhliða tilraun til kjarabóta
á þröngu svæði. Samvinnan var fyrir
þeim alhliða þjóðfélagsbylting, út-
rýming alls óréttar. Þessi bylting hlaut
að vísu að sigra hægt og hægt, eftir því
sem hún vann huga fólksins. Réttlæti
samvinnunnar er í því fólgið, að ltver
maður hljóti allan arð vinnu sinnar
og hvorki meira né minna. Þeir vildu
halda spora sjálfsbjargarhvatarinnar,
en brjóta af honum brodd síngirni og
drottnunarhneigðar. Þeir heimtuðu
fullt lýðræði, jafnan rétt ríkra og fá-
tækra. Þessi kenning skyldi fram-
kvæmd á öllum sviðum, allur at-
vinnurekstur, sem var einstaklingum
ofurefli, skyldi færast undir merki
samvinnunnar. Bókakostur var mikill
um félagsfræði í bókafélaginu, og
margir ungir menn þrautlásu þessi rit
og heimfærðu til íslenzkra staðhátta.
Sigurður var framarlega í þessum
flokki. Hann var nokkra vetur feng-
inn til þess að fara um landið og halda
fyrirlestra um samvinnumál til fræðslu
og vakningar.
Á kreppuárunum milli styrjaldanna
söfnuðu flestir bændur skuldum, eins
og kunnugt er. Sigurður á Arnarvatni
átti örðugan fjárhag og komst með há-
ar skuldir undir kreppuhjálpina með
lán og afskrift. En hann mun vera einn
hinna sárfáu bænda, sem borgað liefur
lánardrottnum aftur hvern eyrir, sem
lögum samkvæmt var skrifaður af
skuld hans, alveg ótilkvaddur. í þessu
er mikil mannlýsing og meiri þó en
liggur í augum uppi.
VIII
Islenzkan er rökvís og djúpúðug.
Sama verknaðarorð er um það að yrkja
jörð, og yrkja Ijóð. Sá yrkir, sem gjörir
úr hrjóstrinu gróinn völl og grænan
skóg, alveg á sama hátt og Egill orti, er
hann bar úr orðhafi mærðartimbur
máli laufgað. Að yrkja er að glæða líf
úr kaldri mold, mynd úr óskapnaði,
gefa hugsýn, er fjöldinn grillir í þoku,
skýra mynd.
Hér að framan er sagt frá ætt Sig-
urðar, umhverfi ytri kjara, og því
félagsandrúmslofti, sem hann var al-
9