Samvinnan - 01.06.1949, Blaðsíða 20

ið —, aflétt að nokkru leyti, þ. e. a. s.,
að verzlunin var þá gefin frjáls við alla
þegna hins einvalda Danakonungs.
Að þessu var nokkur bót. Menn gátu
þá a. m. k. skipt við hvern sem var
hinna dönsku kaupmanna, án þess að
eiga á hættu að verða hýddir á al-
mannafæri, eins og Snæfellingurinn
forðum, fyrir að selja nokkra fiska
öðrum kaupmanni en þeim, sem liann
var skikkaður til að skipta við. Breyt-
ing til batnaðar varð þó raunverulega
ekki mikil, og öllu minni á borði en í
orði. Það var fyrst eftir að verzlunin
var gefin með öllu frjáls, á 0. tug ald-
arinnar, að verulega fór að greiða til,
svo að almenningi opnuðust leiðir, er
lágu upp og fram. Og þá reyndist æði
villugjarnt á þeim vegum framan af
árum og margt gönuskeið gengið, sem
von var til, því að engar voru vörður
að átta sig eftir, engin reynsla tiltæk.
Enda segir svo, m. a., í fundargerð frá
fundi í Pöntunarfélagi Húnvetninga
og Skagfirðinga, er haldinn var að
Fjalli í Sæmundarhlíð 1. september
1884:
„Fór forseti nokkrum orðum um
verzlunarástand vort yfir höfuð, síðan
verzlunin var gefin frjáls með lögum
15. apríl 1854, og hversu landsmenn
hefðu óhönduglega fært sér hina
frjálsu verzlun til gagns. Það hefðu að
sönnu risið upp nokkur hlutafélög, og
einstakir menn pantað vörur, en öll-
um væri kunnugt um árangur þeirra
og afdrif, að flest þessi fyrirtæki hefðu
fallið fyrir óhyggilegt fyrirkomulag.
En pöntunarfélag þetta væri með öðru
fyrirkomulagi,“ segir forsetinn, Er-
lendur bóndi Pálmason í Tungunesi,
og á hann þar við, að Pöntunarfélag
Húnv. og Skagf. mun hafa haft fastara
form og félagslegri grundvöll, heldur
en áður hafði tíðkazt.
En þó að hugsjónamanninum og
hamhleypunni, Erlendi í Tungunesi,
þætti seint sækjast róðurinn og
„óhönduglega“ hafa til tekizt með þau
félagssamtök, er komið var á fót á hin-
um fyrstu árum eftir að verzlunin var
gefin frjáls, þá voru þessi félagssamtök,
þótt skammæ yrðu sum og dæmd til að
steyta á skeri skilningsskorts, samtaka-
leysis og sundrungar, hin merkustu
fyrir margra hluta sakir. Þessi félög,
sem risu upp allmörg, einkum hér
norðanlands, gerðu auk heldur ómet-
anlegt gagn. Þau voru nauðsynlegir
áfangar á leið til vaxandi skilnings og
félagsþroska. Menn voru — og urðu —
að prófa sig áfram. Og það er áum
okkar og öfum til ævarandi lofs, að
þeir gáfust ekki upp, lögðu ekki árar í
bát, þrátt fyrir margháttaða ósigra og
ófarir, heldur fitjuðu upp á nýjan
leik, öfluðu sér meiri félagslegrar
menntunar, meiri reynslu, stefndu
stöðugt fram á leið, unz þeir gengu
með fullan sigur af hólmi og lögðu
upp í hendur okkar, sem nú erum
miðaldra menn og yngri, þrautreynt
og fastmótað skipulag, sem hefur fært
okkur blessun og mun færa okkur æ
meiri blessun, ef við og niðjar okkar
bera gæfu til að sverja hugsjón sam-
vinnustefnunnar hollustueið af óskor-
aðri einlægni, — ef við og niðjar okkar
mega bera giftu til að liía og starfa
samkvæmt þeim eilífu sannindum, að
„sameinaðir stundum vér, en sundr-
aðir föllum vér.“
RÁTT FYRIR margháttuð mis-
tök og ýmiss konar torfærur, er
jafnan verða á vegi þeirra stofnana og
fyrirtækja, er brjóta í bág við alda-
gamlar venjur og ryðja nýjar brautir
í trássi við þröngsýni, ótrú og illspár,
jafn sumra þeirra er sízt skyldi, getur
Kaupfélag Skagfirðinga horft með
ánægju yfir farinn veg um 60 ára skeið.
Frá því að vera lítið og vanmáttka
pöntunarfélag, næsta veikburða við
hlið öflugra keppinauta, er sumir
stóðu á gömlum merg, er það nú vaxið
upp í að vera langsamlegastærstaverzl-
unarfyrirtæki þessa héraðs og eitt af
hinum stærri samvinnufélögum þessa
lands. Þó að gildi peninga sé allt ann-
að og minna nú, heldur en áður var,
gefur það nokkra hugmynd um vöxt
og viðgang félagsins, að verzlunarvelta
þess nemur fleiri milljónum króna nú
heldur en tugum þúsunda á hinum
fyrri árum, og var þó vöxtur þess hæg-
ur lengi vel.
Margt er það, sem stutt hefur að
þessum stórfellda þroska félagsins, og
verður á fátt eitt drepið hér.
Eigi orkar það tvímælis, að trú og
skilningur almennings á gildi sam-
vinnu og samtakamáttar hefur, hér í
Skagafirði sem annars staðar víðast,
stórum aukizt frá því, sem áður var —
og mætti þó meiri vera. Eftir því, sem
tíminn leið, glæddist skilningur og
vilji til félagslegs samstarfs. Fólkið
fann æ betur, að félagið var eign fé-
lagsmannanna sjálfra ,en ekki eins eða
fárra einstaklinga, — að arðurinn, er
skapaðist af viðskiptum hvers og eins
félagsmanns, átti að renna til hans
sjálfs og sameiginlegra Jiarfa, en ekki
til óskyldra og óviðkomandi aðilja, —
að félgið var til aðeins og eingöngu
vegna fólksins, en fólkið ekki til vegna
félagsins. — Fátt hygg eg hverju sam-
vinnufélagi nauðsynlegra til heil-
brigðs vaxtar og þroska en það, að
jafnan sé vakandi meðal félagsmanna
lifandi tilfinning fyrir hinum nánu
tengslum, sem eiga og verða að vera
milli þeirra og félagsins sjálfs — sem
stofnunar. Því aðeins horfir rétt, að
saman fari hagur félags og félags-
manna. Þetta hefur öllum forvígis-
mönnum samvinnustefnunnar jafnan
verið ljóst. Fyrir því er Kaupfél.
Skagf., sem og önnur slík félög, byggt
upp með þeim hætti, að félagsmenn
ráða mestu um það sjálfir, gegnum
fulltrúa sína og þá stjórn, sem kosin er
hverju sinni, hversu félaginu farnast.
Sé í óefni stefnt, hafa þeir ekki aðeins
vald, heldur skyldu til, bæði félagsins
vegna og sjálfra sín, að skipta um full-
trúa og stjórn, og fela öðrum foryzt-
una. — Þetta er hið fullkomnasta lýð-
ræði, og eg vona af heilum hug, að K.
S. megi bera gæfu ti lað lialda ávallt
sem fastast á því lýðræði innan sinna
vébanda.
Annað, sem alveg vafalaust, bæði
fyrr og síðar, hefur stutt að gengi og
áliti K. S., er sú ríka áherzla. sem jafn-
an hefur verið lögð á vöndun þeirra
vara, er það hefur haft til sölumeð-
ferðar. — Einokunin sæla, og síðan sel-
stöðuverzlunin, ýtti, svo sem framast
mátti verða, undir sviksemi í viðskipt-
um. Kaupmenn seldu einatt sviknar
og skemmdar vörur við okurverði. ís-
lendingar svöruðu, eftir beztu getu,
með þá afsökun á vör, að allt væri
nógu gott í danskinn. Vörusvik voru
útbreiddur löstur, Iiáskalegur að vísu,
en afsakanlegur og jafnvel eðlilegur,
eins og allt var í garðinn búið. Fyrir
Jdví er það bæði undravert og aðdáun-
ar, hversu ríka áherzlu hinir fyrstu for-
göngumenn félagslegra verzlunarsam-
taka almennings lögðu á vöruvöndun.
(Fratnhald á bls. 23)
20