Samvinnan - 01.06.1949, Blaðsíða 14

Arnarungi i hreiðri. (Ljósm. Björn Björnsson).
r
A að útrýma íslen
Eftir Guðimmd Eit
enda tók þá að halla undan fæti hjá
konungi fuglanna hér á landi. Þá hefst
lokaþátturinn í raunasögu arnarins.
Hvert parið af öðru er drepið á smán-
arlegan hátt, með refaeitri, skotum og
öðrum veiðibrellum. Örninn er rænd-
ur eggjurn, þar sem hönd á festir, þau
ýmist eyðilögð eða notuð sem verzlun-
arvara. Menn gjörast svo siðlausir, að
selja egg alfriðaðra fugla, og íslenzk
yfirvöld fá kærur erlendis frá um hið
grimmdarlega athæfi „eggjakaup-
manna“.
LT M SÍÐUSTU aldamót sáust þess
) glögg merki, að ernir fækkuðu
ört á landi hér, en ekki var mönnum
þá Ijóst hvert stefndi.
Náttúruvinurinn og fuglafræðing-
urinn Peter Nilsen, verzlunarstjói i á
Eyrarbakka, benti einna fyrstur á stað-
reyndirnar. Greinar sem hann skrifaði
í „Suðurland“, af mikilli nærfærni og
samúð með erninum, munu hafa
stuðlað að friðuninni, sem Alþingi
stofnaði til 10. nóvember 1913.
Friðlýsingin var til fimm ára, hún
hal'ði tilætluð áhrif. Fimm árum síðar
voru þingmenn þó svo sinnulitlir um
málið, að friðunin var ekki framlengd.
Peter Nilsen tók þá aftur að biðja
hinum fáu arnarhjónum lífs. 2. ágúst
1919 skrifaði hann í Morgunblaðið
ágæta grein um málið. Þeir Benedikt
Sveinsson, forseti Alþingis, og Sveinn
Ólafsson, alþingismaður, tóku þá mál-
ið að sér og örninn var friðaður á ný
til 1940.
Hinn ágæti fuglavinur, Peter Nil-
sen, lét ekki sitja við orðin ein, hann
hóf nákvæma rannsókn á lífi hinna
fáu arna, er enn voru á lífi á íslandi.
Merkasta ritgerð hans birtist 1921
í blaði danskra fuglafræðinga (Dansk
ornithologis Forenings Tidskrift XV.
III. 1921) og svo viðbót 1923. Þar er
saga íslenzka hafarnarins rakin í 30 ár
með dæmalausri elju og nákvæmni.
Niðurstaða rannsóknanna er hörmu-
leg. Árið 1890 telur hann að 41 arn-
arhjón hafi orpið á íslandi, 1900 eru
það 24 pör, en 1910 ekki nema 11. Ár-
ið 1920 telur hann arnarhjónin aðeins
5 (í skýrslunni 3 pör, en seinna fær
hann vitneskju um 2 pör). Þó telur
hann að 18 ernir séu þá lifandi hér á
landi.
Skýrsla þessi flytur geysimikinn
fróðleik um líf og hætti arnarins og
svo hitt, hverniglionum sé eytt. í flest-
um tilfellum er það eitrið, sem lagt er
út fyrir refi, er drepur örninn. En
bæði eggjataka og skotfíkn hjálpa til.
Þegar skýrsla þessi birtist, setti alla
fugiafræðinga og náttúruvini hljóða,
bæði h 'r heima og erlendis heyrðust
háværar raddir um að bjarga yrði
stoíninum frá aleyðingu. — Enn skrif-
aði Peter Nilsen um þetta viðkvæma
efni 1926-1927 og 1930. Af þeim
skrifum má ráða, að hann hefur von
um að bjarga megi erninum. Hann
telur 14 arnarhjón hafa orpið 1930 á
Vesturlandi, en töluvert er þá af ung-
erni, aðallega við Gilsfjörð og ísa-
fjarðardjúp. Á Suðurlandi telur hann
fátt arna, en á Norður- og Austurlandi
enga.
Þegar Peter Nilsen féll frá, missti
örninn sinn málsvara og forvígismann,
í RIÐ 1936 ferðaðist eg um Vest-
firði og sveitirnar umhverfis
Breiðafjörð, varð þá margs vísari um
aðbúð þeirra fáu arnarhjóna, sem enn
voru á lífi þar. Sá hinn klógula kon-
ung loftsins bera við vorbláan him-
inn ofar öllum skýjum. Sá arnarmæð-
ur á hreiðri sínu úr tiltölulega lítilli
Ijarlægð, hreiður ættarinnar, sem
höfðu verið í notkun árþúsundum
saman, ætlið eftir ættlið.
Þá virtist framtíð arnarins ennþá
trygg, þótt eg heyrði — undir væng —
leiðinlegar sögur um glettingar við
hann. Jafnvel urn Snæfellsnes og
Hvalfjörð urpu ernir nú aftur óá-
reittir.
Hið sama ár (d936) fékk eg sannanir
fyrir, að annað hinna síðustu arnar-
hjóna er urpu í Árnessýslu, liafði ver-
ið drepið á eitri, en maki hins arnar-
ins hafði verið skotinn í Ölfusi 2 árum
áður.
Þessir hörmungar atburðir urðu
þess valdandi, að eg skrifaði grein í
„Fálkann“ um örlög arnarins. Aðal-
lega þó hér á Suðurlandi, því að eg
hafði fylgzt með afdrifum hinna síð-
ustu fugla í átthögum mínum. —
Óhrekjandi sannanir voru fyrir því, að
ernirnir tveir voru drepnir með
striknin-eitri, og miklar líkur að að-
komuörn, sem fannst hálfdauður við
14