Samvinnan - 01.07.1950, Blaðsíða 2

EfnahagsörðugEeikar og félagsþroski
AAÐALFUNDI Sambands ísl. samvinnu-
félaga, sem haldinn var í Reykjavík í sl.
mánuði — og nánar er greint frá annars stað-
ar í jtessu hefti — var m. a. mikið rætt um
fjárhagsmál kaupfélaganna og Sambandsins
með tilliti til jteirra efnahagsörðugleika, sem
þjóðin á nú við að stríða. I jtessum umræðum
kom skýrt fram sú skoðun forráðamanna
Sambandsins, að ríkari nauðsyn væri nú en
oftast áður fyrir kaupfélögin að gæta hófs í
fjárfestingu og framkvæmdafyrirætlunum og
varast skuldasöfnun. Mun það nú almenn
skoðun forvígismanna samvinnufélaganna, að
miklu framkvæmdatímabili sé lokið í bráð-
ina og komandi tímar verði bezt notaðir lil
jjess að treysta jjá aðstöðu, sem sköpuð hefur
verið og undirbúa næstu sóknarlotu, er aftur
rofar til í efnahags- og fjármálum þjóðarinn-
ar Jafnframt verði þess gætt, að forðast
skuldasöfnun og rata ekki í jjær fallgryfjur,
sem skuldaverzlun jafnan býr verzlunarsam-
tökum almennings. Þetta er stefna jjeirra
manna, sem valizt hafa til forráða í samvinnu-
félögununt. Er jjetta líka stefna félagsmann-
auna sjálfra? Skilja jjeir nauðsyn jjess, að á
þessum vettvangi sé gætt ýtrustu hagsýui og
hófsemi, eða munu jjeir gera kröfur um á-
framhaldandi framkvæmdir og fjárfestingu
nú um sinn og jafnvel aukna þátttöku félag-
anna í áhættusömum atvinnurekstri? A jjess-
um vettvangi, sent öðrum í félagsstarfinu, er
mikil jjörf á skilningi og samstarfsvilja meðal
forvígismanna félaganna og félagsmannanna
sjálfra. Sennilega er jjess rík Jjörf að ræða
þessi mál á fundum í deildunt kaupfélaganna
og stofna jjannig til aukinnar samvinnu um
stefnuna í næstu framtíð. Þessi nauðsyn blasir
enn betur við augum, þegar litazt er um í
efnahagsmálum byggðanna víðs vegar um
landið.
ALLT fram til þess tíma, er kaupfélögin
fóru að verða áhrifamiklir aðilar í verzl-
uninni á hinum ýrnsu verzlunarstöðum, var
mikið los á jjví fjármagni, sem verzlunin
hafði umráð yfir. Arðurinn af verzluninni
við heil byggðarlög var sjaldan bundinn
heima í héraði, heldur var honum ráðstafað
að geðjjótta einstaklinga, sem verzlunina
ráku. Alkunn eru dæmi um einstaklinga, sem
hafa tekið saman pjönkur sínar eftir áratuga
arðbæra verzlunarstarfsemi og atvinnurekstur
í einhverju byggðarlagi, og flutt sig með
gróða sinn til annarra staða, jafnvel til ann-
arra landa. Með vexti kaupfélaganna og
auknum umsvifum Jjeirra, varð breyting á
þessu. Arðurinn af verzluninni og ýmiss kon-
ar framkvæmdum, ílentist í héruðunum í
skiptilegum og óskiptilegum sjóðunt kaupfé-
lagsmanna. A löngu árabili hafa samvinnu-
menn víða um landið lagt fyrir í kaupfélög-
um sínum meginhlutann af verzlunararðin-
um. Hann hefur verið jjað fjármagn, sem
kaupfélögin hafa haft til umráða, til verzl-
unarrekstur síns, framkvæmda sinna og at-
hafna. Þannig hefur fólkið sjálft notið jjess
arðs, sent verzlunin gaf og þannig hafa kaup-
féliigin megnað að verða helzta undirstaða
lieilbrigðra athafna í mörgum byggðarlögum.
Þessi þáttaskil í meðferð fjármagnsins lrá
verzluninni má glögglega sjá víðast hvar um
landið, í reisulegum verzlunarbúðum kaupfé-
laganna, frystihúsum þeirra, sláturhúsum,
mjólkurviunslustöðvum, bryggjum, viðgerðar-
verkstæðum og öðrum mannvirkjum, sem
reist eru til hagsbóta fyrir fólkið á hverjum
stað og til jjess ætluð að gera atvinnulífið
blómlegra og afkomuna öruggari en áður
var. Frá þjóðhagslegu sjónarmiði er Jjessi
þáttur starfs kaupfélaganna — festing fjár-
magnsins heima í byggðunum — hin þýðing-
armesta. Mun ekki of sagt, að allvíða, þar
sem nú eru blómlegar byggðir, mundi horfa
til landauðnar, ef fólkið hefði fram á síðustu
ár átt alla afkonm sína undir geðþótta ein-
staklinga, en ekki eigin manndómi og fram
taki innan samvinnufélaganna.
ASÍÐUSTU árum hafa kaupfélögin lialt
miklar framkvæmdir með höndum. Þau
hafa ekki aðeins reist ný verzlunarhús og gert
aðstöðu viðskiptamanna sinna menningar-
legri og betri en áður var, lieldur hafa jjau
og tekið mjög virkan þátt í þeirri atviunu-
legu og tæknilegu framsókn, sem átt hefur
sér stað í landinu eftir stríðið. Mörg félög
hafa stofnað iðnaðarfyrirtæki til hagsbóta
íyrir meðlimi sína, reist sláturhús, frystihús,
mjólkurvinnslustöðvar, og allmörg hafa gerzt
aðilar að atvinnuframkvæmdum, sem mikla
framtíðarþýðingu hafa, til dæmis með því að
leggja frarn lilutafé til útgerðarfyrirtækja,
hraðfrystistöðva o. s. frv. Þá hafa heildarsam-
tök samvinnumanna haft miklar og margvís-
legar framkvæmdir með liöndum, til hagsbóta
fyrir kaupfélögin iill og meðlimi þeirra. Eru
jjær framkvæmdir aljjjóð kunnar, svo sem
skipakaup og siglingar til liafna umhverfis
landið, stofnun samvinnuolíuverzlunar, sam-
vinnuvátrygginga, iðnfyrirtækja, og svo mætti
lengi telja ýmsar jjjóðnýtar framkvæmdir.
Aliar Jjessar framkvæmdir hafa kostað mikið
fé, og kaupfélögin liafa þannig fest miklar
fúlgur á liðnum árum.
Þegar stofna hefur átt eitthvert nauðsyn-
legt atvinnufyrirtæki, hefur fólkinu, af eðli-
legum ástæðum, verið gjarnt að líta til kaup-
félaganna og óska þess, að þau leggi fram fé
til jjess að hrinda málinu í framkvæmd.
Stundum verulegan hluta þess, sem til þarf.
Og félögin hafa lagt sig fram um að verða
að liði eftir mætti. Þannig hafa þau stutt
atvinnulífið, unnið að því að ný atvinnutæki
kæmust á legg og gert sitt til þess að auka
fjölbreytni og öryggi atvinnulílsins. Nú eru
slík fyrirtæki starfandi í byggðarlögum víðs
vegar um landið. Sumum hefur vegnað vel,
öðrum miður, eins og gengur. En jjað er eins-
með félögin og einstaklingana, fjármagn
jjcirra er takmarkað, og geta þeirra að þessu
levti háð því fjármagni, sem félagsmennirnir
fela jjeint til varðveizlu og öruggum lána-
markaði. Þegar jjetta jjverr, lokast líka mögu-
leikarnir til fjárfestingar. Þannig horfir nú
víða, og jjví er mikil nauðsyn fyrir félögirt
að leggja ekki út í framkvæmdir, sem ekki
hafa hagkvæmt lánsfé að bakhjarli.
EGAR jjessi mál eru rædd við kaupfé-
lagsmenn, sjá þeir Jjegar, að það er ekki
að ástæðulausu, sem forráðamenn samvinnu-
félaganna livetja nú til aðgæzlu og vara við
skuldasöfnun. Hins vegar eru fyrir hendi {
hverju byggðarlagi öfl, sem sífellt krefjast
nýrra framkvæmda og meiri fjárútláta, án
tillits til getu eða öryggis. Það hefur verið
mikil tízka hér á landi nú um nokkurt skeið,
að krefjast mikils af almannavaldinu. Ein-
staklingum finnst stundum sjálfsagt, að rík-
isheildin leggi frarn fjárfúlgur til þessarar
eða hinnar framkvæmdarinnar, og eftir jjess-
um kröfum hefur verið farið á liðnum árunt
með Jjeim afleiðingum, að fjárhagur ríkisins
er nú orðinn mjög bágborinn, þrátt fyrir háa
skatta á þjóðina. Þessa viðhorfs verður stund-
um vart gagnvart kaupfélögunum. Til eru
menn, sem heimta sífellt aukin framlög frá
Jjeim til ýmissa framkvæmda, án þess að taka
tillit til getu þeirra og framtíðaröryggis. Það
er hætta fólgin í jjessum kröfum, ekki aðeins
fyrir samvinnufélögin, heldur og fyrir afkomu
fólksins í héruðunum. Þessar kröfur eiga
ekkert skylt við framfarir og frjálslyndi, þótt
slíku sé stundum á lofti lialdið. Þær geta
orðið til þess að svipta byggðarlag árangri af
niargra áratuga uppbyggingarstarfi, ef að-
gæzla er ekki við höfð.
EFNAHAGSMÁL kaupfélaganna og þegn-
anna eiga samleið. Þótt varlega verði
að fara nú um sinn, er langt frá því, að fé-
lögin hafi jjar með lagt árar í bát og ætli
nú að halda að sér höndum. — Hvarvetna
jjar sem tækifæri gefast, er unnið að fram-
kvæmdum til hagsbóta fyrir samvinnumenn-
ina í landinu. Má í jjví efni benda á liina
stórmerku tillögu, sem samjjykkt var á síðasta
aðalfundi S.Í.S., um stofnun fasteignalána-
(Framhald á bls. 22).
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga
Ritstjóri:
Flaukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni í mánuði
\rgangurinn kostar
kr. 25.00
44. árg. 7. hefti
Júlí
1950
2