Samvinnan - 01.12.1957, Page 24

bandi við guðsþjónustur. Sagnaritarinn
William af Malmesbury getur þess til
dæmis, að kirkjugestir liafi orðið dans-
óðir í klausturkirkjunni í Kolbig á jóla-
nóttina árið 1021. Mér kemur nú í hug,
hvort vera megi, að íslenzku þjóðsög-
urnar um dans í kirkjum á jólanótt, svo
sem dansinn frægi í Hruna og á Bakka-
stað eystra, séu minjar af íslenzkum fyr-
irbrigðum þessarar tegundar og ekki
þjóðsögur einar. Ef til vill hefur ekki
þurft annað til, en að prestur hafi verið
utanlands við nám, kynnzt þar Jóhann-
esar- eða Vítusardönsunum og orðið
gripinn af þeim. En svo bar til að Bakka-
stað á Brúardölum eina jólanótt,
að presturínn og allt fólkið, sem kirkjuna sótti,
tók til að ciansa í kirkjugarðinum, hélzt í hend-
ur með söng og hávaða mikium og ýmsum illum
látum, allt í kring um kirkjuna. Móðir prestsins
var inni í bænum og vissi ekki hvað fram fór
úti. En þegar hún heyrði hvað um var að vera,
fór hún út og bað son sinn fyrir alla muni að
hætta þessum Ieik. Hann gaf því engan gaum.
í anhað sinn fór hún út og bað hann með mörg-
um fögrum orðum að gá að sér og minnti hann
á tímann sem yfirstóð. Hann sinnti því ekki
heldur. í þriðja sinn fór hún út; sá hún þá hvar
maður stóð; hann hélt í hringinn á kirkjuhurð-
inni og var að raula þetta fyrir munni sér með
dimmri röddu:
Held eg mér í hurðarhring,
hver sem það vill lasta;
hér hafa kappar kveðið í kring,
kemur til kasta,
kentur til ntinna kasta.
Þegar hér var komið sögunni, var komið að
miðri nótt. Móðir prestsins varð hrædd við sýn
þessa og sá að sonur hennar var ær orðinn og
allt fólkið. Tók hún þá reiðhest prestsins út úr
húsi, lagði upp á Fljótsdalsheiði og kom að Val-
þjófsstað fyrir dag. Hún bað prestinn bregða
skjótt við, korna með sér og reyna að hjálpa
fólkinu. Prestur brást við í skyndi og fór með
henni, og komu þau í dögun að Bakkastað. Sáu
þau þá, að ularlega í kirkjugarðinum hafði jörð-
in sprungið sundur og fólkið sokkið þar niður.
Lengi heyrðist ómurinn af gleðilátunt fólksins
niðri í jörðinni. Eftir þetta lagðist Bakkastaður
{ eyði.
S amkvœviisdansinn
verður til.
Samkvæmisdans kemur ekki upp fyrr
en í lok endurreisnartímans. Nautnlíf
aðalsstétt leit á hinn óbreytta bændalýð
með gamansamri forvitni og þótti það
nýstárleg skemmtun að láta bændasyni
og stúlkur þeirra sýna dansa í veizlum
sínum. Og áhorfendunum hefur farið
eitthvað líkt og okkur, þegar við horf-
um á Færeyingadans í fyrsta sinn, að
langa í hringinn; hljóðfallið seiðir þá,
þörfin til að sleppa af sér hömlum stirðn-
aðs hátternis gefur þeim undir fótinn,
og áður en varir er einhver mjúklimuð
signorita eða madamoiselle orðin dans-
hröðust í hópnum. Og velsæmið — það
er auðvitað á glötunarbarmi. Enda þótt
þessar dúfur hirðsalanna gangi í bak-
flegnum kjólum, aðskornum, með svo-
nefndum „helvítisgluggum" til þess
gerðum að sýna nakin brjóstin, og ungir
spjátrungar með úttroðna, perlusaum-
aða kýlana til þess að auglýsa karl-
mannleik sinn, þykir siðgæðið þá fyrst í
veði, er þau lyfta sér upp í volta, cha-
conne eða gaillarde.
Það er ekki að því að spyrja, að Frakk-
Iand tekur forystuna í þessum nýja móð,
og árið 1662 er stofnað í París Academie
de dance, hinn fyrsti dansskóli á síðari
öldum.
Gavotte og menuett.
Fyrst í stað, eftir að dansinn slitnar úr
tengslum við upphaf sitt og er settur í
gróðurhús aðals- og borgarastéttar, verð-
ur hann ofboðslega klunnalegur. Barokk-
kavalérar með parukk niður á herðar og
pífur fram úr ermum, bringu og buxna-
skálmum, raða sér upp í silalega fylk-
ingu andspænis úttroðnum matrónum,
og síðan stígur hvor röðin ölduna á móti
hinni. En úti til svcitanna halda ungu
stúlkurnar áfram að láta blómstursaum-
uð síðpilsin sviptast yfir guðsgræna jörð-
ina, og það líður ekki á löngu, þar til
fyrirstéttirnar fara að renna þangað von-
araugum á ný. , Hverfum aftur til nátt-
úrunnar“ er eitt af kjörorðum rókokkó-
tímans, og þangað hvarf hann aftur —
á leiksviði ímyndunarinnar. Hallargarð-
ar voru skipulagðir í „yndislegu ósam-
ræmi“, berfættir fjárhirðar ráku þar
hjarðir sínar með klingjandi silfurbjöll-
ur (og auðvitað á fullu kaupi), hellis-
skútar voru höggnir í hamra, svo ungir
elskendur gætu „fundið“ þá og látið þar
,,fyrirberast“ meðan skúrin gengi yfir,
— allt var svo æsandi náttúrulegt. En
þetta var öld mikillar háttprýði. Herr-
arnir voru komnir úr leðurstígvélum
þrjátíu ára stríðsins og á rauðhælaða
lágskó, komnir úr slaufuskreyttum
blúndubuxum 17. aldar (sem voru svo
skálmvíðar, að það gat hent forsjálustu
menn — svo sem Samuel Pepys — að
ganga í annarri skálminni allan daginn)
og í þröngar knébuxur. Þeir höfðu gefið
mölnum axlasítt parukkið, en þess í stað
tekið upp slétta hárkollu, hvítpúðraða,
með svarta silkislaufu í hnakkanum. Og
konan sat ekki lengur feit matróna, að-
gerðalaus með flóaveiðarann í kjöltunni,
heldur hreyfði sig léttklædd með svarta
fegurðarbletti álímda eftir tízkunni, og
hún bar hið nýja vopn sitt frá Kína,
blævænginn, eftir forskriftum siðameist-
ara: „Blævængurinn er tjald blygðunar-
seminnar,“ segir í einum leiðarvísi fyrir
heldrikonur, „hann skýlir því sem ekki
má sjást, en gefur hitt til kynna á
ísmeygilegan hátt. Hann skýlir skemmd-
um tönnunum, glotti og grettum. Finn-
ist konu sem hún verði snögglega þrúg-
uð af vindi, skal hún skjóta fram barm-
inum, breiða vel úr blævængnum og
hreyfa hann leiftursnöggt fyrir andlitinu,
svo blakhljóðið dragi athyglina frá. Hafi
hún eitthvað skemmtilegt að segja, læt-
24 SAMVINNAN