Andvari - 01.04.1960, Side 71

andvari
MENNTAMÁLARÁÐ OG MENNINGARSJÓÐUR
69
Þær eiga aS knýja menn til þess að hugsa,
mynda mörg og fjölbreytt hugsanasam-
bönd utan um aðalatriðin, svo að þau
festist órjúfanlega í minni. Og þær eiga
að vera svo skemmtilegar, að sá sem
áhuga hefir á efninu freistist til þess að
lesa þær aftur og aftur.
Og bækurnar eiga fyrst og fremst að
vera menntandi, fremur en fræðandi.
Auðvitað er bezt að fróðlegt efni sé sett
fram á menntandi hátt, en ég skal undir
cins skýra, hvað vakir fyrir mér. Það fer
ekki alltaf saman að vera mikill rithöf-
undur og andans maður og að vera ná-
kvæmur í öllum smáatriðum. Bókum
manna eins og Renans, Taine, Macaulay,
Brandesar er ýmislegt áfátt í þessu efni,
þær eru stundum of persónulegar og
hlutdrægar, alls ekki fræðibækur, eins og
menn mundu kjósa til þess að hafa við
kennslu, heldur ekki vísindarit í strang-
asta skilningi, þótt þær séu byggðar á
mikilli rannsókn og þekkingu. En það eru
framúrskarandi menntandi bækur. Þær
fara eldi um huga manna, knýja þá til
að hugsa, til að vera með eða móti. Og
fyrir sjálfmenntun geta þær haft óendan-
lega meira gildi en bækur labbakútanna,
þar sem hver staðreynd er vafalaus, og
andleysið sú staðreynd, sem er vafalausust
allra. Með því að skrifa inngang og at-
hugasemdir við slík rit, þar sem gerð er
grein fyrir þeim á svipaðan hátt og skáld-
ritunum, og bent á það helzta, sem er of
°g van, má alveg óhætt fá þau alþýðu í
hendur."
Næst þykir við eiga að birta örlítinn
þátt úr heimsfrægri menningarsögu cftir
stórsnjallan höfund, Will Durant. Hann
er einn af fremstu sagnfræöingum þess-
arar aldar á þeirri braut sem SigurÖur
Nordal hefur markað, er hann minnist
þeirra snillinga, sem gera tvennt í senn
með ritum sínum: Að knýja menn til að
liugsa og fræðast.
Will Durant segir um konung grískrar
myndlistar, Fídtas:
Laust eftir miðja fimmtu öld voru
Fídías og hjálparmenn hans um skeið
önnum kafnir við að móta styttur og lág-
myndir Meyjarhofsins í Aþenu. Fídías
var sonur málara og lagði í fyrstu stund
á málaralist. En sú listgrein veitti honum
ekki fullnægju; hann þurfti á meira svig-
rúmi að halda. Þá hvarf hann að högg-
myndagerð, og varð með þolgæði og
þrautseigju yfirmeistari á öllum sviðum
þeirrar listar.
Hann var aldraður orðinn þegar hann
gcrði Aþenustyttuna miklu í Meyjarhof-
inu, því á skildi hennar myndaði hann
sjálfan sig gamlan og skiillóttan, merktan
rúnum lífsrcynslu og sorgar. Enginn
vænti þess að hann mótaði með eigin
höndum allar þær fjölmörgu myndir sem
þöktu veggi og fótstalla Meyjarhofsins;
það nægði að hann hcfði yfirstjórn allra
bygginga Períklesar og gerði uppdrætti
að höggmyndaskrautinu; hann lét nem-
endum sínum eftir að gera myndirnar
sjálfar. Þó gerði hann með eigin hönd-
um þrjár líkneskjur af gyðju borgarinnar
á Akrópólishæð. Hin frægasta þeirra
gnæfði inni í sjálfu Meyjarhofinu, þrjá-
tíu og átta fet á hæð, ímynd vizku og
hreinleika. Fídías hafði í hyggju að
höggva þessa miklu mynd í marmara, en
borgarlýðurinn vildi ekki gera sér neitt
að góðu nema fílabcin og gull. Mynda-
smiðurinn gerði af fílabeini allt sem sýni-
legt var af líkama gyðjunnar, en í klæði
hennar fóru fjörutíu og fjórar talentur
gulls (nálega 2500 pund); auk þess prýddi
hann líkneskjuna með öðrum góðmálm-
um og bjó hjálrn hennar og skjöld hin-
um fegurstu lágmyndum. Hún var svo
sett að á hclgidegi Aþenu skein sólin
inn um hinar miklu musterisdyr beint á
glitrandi klæði og bjarta ásjónu meyjar-
innar.