Andvari - 01.04.1960, Síða 89

andvari
RITSJÁ
87
Kristján gefur ritum sínuni aldrei meiri lær-
dómsbrag en efnið krefst óhjákvæmilega
hverju sinni, en leyfir frjórri stílgáfu sinni
og sérstökum hæfileikum til ljósrar og alþýð-
legrar framsetningar að njóta sín eftir föng-
um. Jafnvel doktorsritgerðin var áhugasöm-
um leikmönnum bráðskemmtileg aflestrar á
löngum köflum.
„Stakir steinar" eru búnir öllum beztu
kostum fyrri rita Kristjáns, skyldastir
„Gengið á reka“ að allri gerð og áþekkir í
sniðum. Báðar hafa bækurnar t. d. að geyma
tólf þætti, listræna að stíl og byggingu. Þó
er ýmislegt, er þær skilur. í fyrri bókinni
gerði höfundur skil einstökum fornum mun-
um eða minjafundum, þættirnir voru í eðli
S1nu stúdíur um nokkur atriði íslenzkrar
fornleifafræði og fornrar menningarsögu, og
hefði bókarheidð Stakir steinar átt fullt
eins vel við þar. Sumir þættir „Stakra
steina“ hafa hins vegar almennt þjóðminja-
]egt gildi, en fjalla ekki um einstaka muni
eða minjar, eins og brátt verður að vikið.
Auk þess spannar síðari bókin miklu lengri
tima í þjóðarsögunni en hin fyrri, og í
heild ber hún vitni um aukinn þroska og
víðari yfirsýn höfundar, eins og að líkum
líEtur.
Upphafsþáttur bókarinnar, Munir og
minjar, er í rauninni hugvekja, rituð, eins
°g höfundur kemst að orði, „til að beina
huga almennings að verndun og varðveizlu
gamalla minja í landinu". Allir þeir, sem
hafa undir höndum gamla muni eða fást
við að dytta að þeim eða vinna við störf, sem
hafa jarðrask í för með sér, t. d. bændur,
ýtustjórar og vegagerðarmenn, ættu að lesa
þessar leiðbeiningar með athygli. Tveir
bsttir bókarinnar eru í eðli sínu huganir
(essays), íslands þiísund ár, um þyrnirósar-
svefn íslenzkrar atvinnuþróunar (helzt til
hátíðlegt orðalag hjá okkur báðumr), og
lokaþáttur bókarinnar, Fjöður og meitill,
shemmtilegur samanburður á menningu
Gotlands og íslands. Raunar er það á fárra
hmi að skrifa góðar huganir, en þessar
þrjár ritgerðir taka af skarið um það, að
Kristján er fyllilega þeim vanda vaxinn,
enda er margt í þáttum hans, bæði hinuin
eldri og yngri, svo sem svifléttur stíll, hug-
kvæmni og skarpskyggni, er kemur í góðar
þarfir við iðkun þessarar íþróttar. í fjórum
þáttunum er efnið sótt í rannsóknir fornra
minja. Enginn þessara þátta er í rauninni
sérlega efnismikill nema hinn síðasti, Svipir
í Flatatungubæ, unt hinar merkilegu, út-
skornu fjalir, sem varðveittust í Flatatungu
um 900 ára skeið (NB! Það eru ekki fjal-
irnar með leifunum af dómsdagsmyndinni,
sem dr. Selma skrifaði um sína ágætu bók).
Ef rniðað væri við tréskurðarleifar einar,
mætti ætla, að Skagafjarðardalir hefðu verið
miðstöð heimsmenningarinnar á 11. öld.
Líklega hafa íslendingar allir verið meiri
heimsborgarar um það leyti en nokkurn
tíma fyrr eða síðar. Ef landið væri ckki slíkt
rigningabæli sem raun ber vitni, liefði varð-
veitzt hér miklu meira af fornum lista-
verkum. Við eigurn það að þakka tiltölu-
lega lítilli úrkomu í Skagafjarðardölum, að
áðurnefndir fjalarbútar eru enn til. Val-
þjófsstaðahurðin hefur varðveitzt í heilu
líki, af því að Fljótsdalurinn er enn veður-
sælli en Skagafjarðardalir. — Hannyrðakona
úr heiðnum sið er haglega gerð svipmynd
úr daglega lífinu á 10. öld. Smásaga um
tvær nælur — og þrjár þó er gott dæmi
um það, að mikið má oft gera úr efni, sem
í augum leikmanns virðist rýrt, a. m. k. við
fyrsta álit. Þátturinn sýnir einnig, að erfitt
er — og oft varhugavert — að draga miklar
ályktanir af einangruðum fornleifafundi.
Hins vegar gerbreytir annar eða þriðji
fundur sambærilegra gripa stundum öllum
viðhorfum fornleifafræðingsins.
Brunan'tstir á Bergþórshvoli veita því
miður ekki aðra vitneskju en þá, að þar
hafi brunnið fjós snemma á öldum, og skal
engan undra, þó að það félli í fyrnsku, en
minningin um Njál og heimafólk hans lifði.
Kolaður raftur, sem fannst í fjósrústunum,
hefur samkvæmt niðurstöðum atómvísinda
verið lifandi birkitré einhvern tíma á ára-
bilinu 840—1040, og þess vegna geta sagn-
fræðingar og bókmenntafræðingar og öll
alþýða með þeim trúað því enn um sinn