Stúdentablaðið - 01.12.1957, Blaðsíða 15

STÚDENTABLAÐ
5
Stúdentar író Verzlunarskóla íslands 1957
þess að afla efnisgæða, verður það heildinni til góðs,
þegar til lengdar lætur. Vélaöld hófst undir þessu
merki og undir reið alda þeirrar skoðunar á lögmáli
þróunarinnar, sem ruddi sér til rúms um sama leyti,
að drifhvöt hennar sé barátta fyrir tilverunni, þar
sem hinn sterkari stjakar hinum veikari og sá lifir,
sem hæfastur er. Af þessum „rétti“ lífsins sjálfs helg-
aðist frelsi einstaklinga og þjóða til þess að taka af
þeim, sem af litlu höfðu að má, jafnvel það, sem þeir
höfðu. Þar kom að öreigalýður Evrópu tók upp bar-
áttu á grundvelli reglunnar um rétt hins sterkara og
samtök hans reyndust þeirri baráttu vaxin. Nýlendu-
þjóðir vöknuðu síðar, barátta þeirra stendur yfir
enn. Hin frjálsa keppni leiddi til þess, að þjóðfélögin
skiptust í öndverðar fylkingar, sem stefndu að því að
verða ríki í ríkinu eða ná ríkisvaldinu undir sig.
Oflug samtök komu í stað einstaklinga. Þar með
hafði hin frjálsa samkeppni gengið sér til húðar.
Flest vestræn mannfélög hafa jafnað metin til muna
í efnalegu tilliti. En þar hlaut að koma til kasta ríkis-
ins. Það gerist æ umsvifameira, einnig á menningar-
legum sviðum, til þess að samræma og jafna úrkosti
og aðstöðu þegnanna til menntunar og þroska. Það
tekur og vaxandi ábyrgð á högum og kjörum þeirra,
sem sæta áföllum og geta ekki séð sér farborða. Og
því stórvaxnari og dýrari sem auðnámstækin verða
og svigrúm þrengist vegna opinberrar íhlutunar fyrir
einstaklinga til auðsöflunar, því meir tekur til ríkis-
ins um atvinnurekstur, beinlínis og óbeinlínis.
Hvort sem menn telja þessa þróun æskilega eða
ekki, þá er hún óhjákvæmileg. Raunar verður ekki
um það deilt, að margt í henni sé æskilegt og sjálf-
sagt, svo sem það, að þjóðarheildin taki ábyrgð á
lágmarksmenntun og lágmarksöryggi þegnanna.
En hættan er sú, að ríkisvald hefur alltaf tilhneig-
ingu til þess að verða takmark í sjálfu sér. Það er
aldagömul kenning (Aristoteles), að frumlögmál rík-
isins sé necessitas, þ. e. a. s. ríki getur ekki tekið til-
lit til neins nema eigin hagsmuna. Þetta sjónarmið
hefur verið og er allsráðandi í milliríkjaskiptum. Það
ríkir líka í flokkaviðskiptum í lýðræðislöndum. Og
eins og hollenzki hugsuðurinn J. Huizinga bendir á,
er ofvöxtur pólitískrar starfsemi og hlutsemi eitt
mesta átumein nútímans. Stjórnmálasamtök bera
menningarlega starfsemi ofurliði, samtímis því, að
stjórnmálabaráttan er bæði inenningarlaus og sið-
laus. Pólitík er nærsýn, miðar við skjótan árangur.
Menningarleg starfsemi er langsýn og miðar við