Stúdentablaðið - 01.12.1957, Blaðsíða 41

STÚDENTABLAÐ
31
BJARNI HELGASONb.a.:
Um islenzka mold og menningu
„Af moldu ertu kominn,
að moldu skaltu aftur verða.“
Frá upphafi alda hefur það tvennt fylgzt að, menn-
ing og mold. MeSferð þjóðanna á moldinni, má
segja, að endurspegli menningu þeirra.
Sagan segir okkur frá menningarþjóðunum miklu
í austri. Blómaskeið þeirra rann á enda og moldina
blés í burtu. Lítum á löndin við Miðjarðarhafið:
Egyptaland, ísrael, Líbanon, Balkanlöndin, Ítalíu,
Spán. Öll áttu þessi lönd sín blómaskeið og mikla
menningu, en þegar moldin fór að fjúka og landeyð-
ingin hófst, hallaði undan fæti. í dag eru þetta
hrjóstrug lönd, og þjóðir þeirra berjast fyrir tilveru
sinni, en lifa samt — á fornri frægð.
Hvað hefur gerzt hér á landi? „Landið var viði
vaxið milli fjalls og fjöru,“ segir í Landnámu. í dag
getur að líta nokkrar smáleifar skóganna fornu. En
sé landið friðað um skeið, má á mörgum stöðum sjá
þess merki, að enn á ný kunni að vaxa þar skógur,
sem nú er örtröð ein.
íslenzka moldin hefur í fyrstu sennilega verið frjó-
söm laufskógamold, kannske svipuð þeirri, er nú
finnst sums staðar á eldbrunnum Japanseyjum. Land-
ið byggðist, skógar voru ruddir, víkingarnir fornu
hugsuðu aðeins um stundarhag og moldin tók að
eyðast. Hver hefur orðið breyting á? Engin, alls
engin. Enn í dag lifum við aðeins fyrir líðandi stund,
og moldin heldur áfram að eyðast. Arlega feykja
vindar þúsundum lesta af fínni mold, frjósamasta
hluta landsins, og árlega skola ár og vötn þúsundum
lesta af mold í sjó fram, og enn fer frjósamasti hlut-
inn forgörðum. Við köllum okkur menningarþjóð, og
samt fljótum við eða fjúkum sofandi að feigðarósi.
Nei, vöknum, hefjumst handa, látum mistök fortíðar-
innar okkur að kenningu verða.
Þó að landbúnaðurinn hafi verið undirstaða lífs
okkar á íslandi í 1000 ár, höfum við enn ekki al-
mennt lært að meta moldina, undirstöðu landbúnað-
arins. Vísindalegt viðhorf til hennar hefur verið lát-
ið mæta afgangi, og ekki fyrr en á seinustu árum hlúð
að vísi til þess. Ræktunarframkvæmdir hafa að vísu
verið miklar, vegna þess að hugur fólksins hefur
heimtað framfarir og framkvæmdir. Við höfum
stundum gleymt því, að ísland er sérstætt land, land
andstæðnanna. Aðstæður okkar eru svo oft frá-
brugðnar aðstæðum nágrannanna, að ekki er alltaf
byggjandi á þeirra niðurstöðum. Okkar eigin til-
raunir og rannsóknir hafa verið í of smáum stíl, af
misskildum vanefnum. Við höfum haft efni til ýmis-
legs annars, en gleymt því, sem sízt mátti, móður-
moldinni. Flest önnur vísindi hafa átt meiru brautar-
gengi að fagna, þó að fjarri mér sé að telja, að það
hafi verið um of. Að vísu má segja, að ræktunarhug-
urinn hafi verið svo mikill, að ekki hafi verið tími
til þess að bíða eftir niðurstöðum af fullkomnum vís-
indalegum rannsóknum áður en ráðizt hefur verið í
ýmsar fjárfrekar framkvæmdir, eins og t. d. þurrkun
landsins á mörgum stöðum. Við vitum t. d. ekki mik-
ið um eðliseiginleika mýranna, ekki einu sinni vatns-
bindi-eiginleika mýrarmoldarinnar, og þá því síður,
hve langt þurrkun landsins skal ná. Hér er milljónum
króna eytt, oft án þess, að teljandi fræðileg athugun
hafi áður verið gerð á þeim stöðum, sem þurrka skal.
Ætti sízt að horfa í þann aukakostnað, því að mold-
inni eigum við allt líf okkar að þakka, sem einstakl-
ingar og þjóð. Skuld okkar við hana er því mikil.
í viðhorfi okkar til hennar látum við samt enn í dag
happa-glappa aðferð liðinna daga fulloft ráða stefnu
okkar.
Enn erum við hálfgerð hjarðmannaþjóð. Sums
staðar ganga jafnvel nautgripir um óræktarlönd okk-
ar. Og ein og hálf milljón sauðfjár reikar um heiðar
landsins. Takmarkið er sagt tvær milljónir fjár á
sumarbeit, tvær millj ónir soltinna sauða til að éta upp