Stúdentablaðið - 01.12.1960, Blaðsíða 18

fræðum, og þó ratinar austar, áfangi á fjölfarinni flugleið og
nteð miklum samgöngum á sjó.
Staðsetning handritanna í Reykjavík hefur einn kost fram
yfir aðrar borgir: útlendi fræðimaðurinn, sem vill nota þau,
getur gert eina ferð úr tveimur. Hann á nefnilega erindi til
Islands, hann getur ekki látið þá ferð undir höfuð leggjast.
Hann þarf að læra fullkomlega íslenzku, lifandi íslenzku,
hann þarf að kynnast landi og lýð, hann þarf að sjá sögu-
staði. Ef handritin eru í Reykjavík, notar hann þau og gerir
allt hitt í sömu ferðinni. Annars verða úr þessu tvær kostn-
aðarsamar ferðir.
Þetta var um útlenda fræðimenn. En allra mest munu hand-
ritin þó jafnan verða notuð af íslenzkum mönnum. Og þeir
munu nota þau því meira sem þeir eiga greiðari gang að
þeim. Þetta er augljóst og þarf engrar frekari skýringar við.
Allar líkur eru til, að handritin yrðu notuð miklu meira í
Reykjavík en nokkurstaðar ella. Þetta á við fornu handritin,
og þá ekki síðttr við hin yngri. Nú eru þeir orðnir margir ís-
lenzku málfræðingarnir, sem færir eru um að vinna að hand-
ritunum og hug hafa á því, og þarf það ekki nánari útlistan-
ar við; það er alkunnugt.
Þegar staðsetning íslenzku haudritanna er rædd, má stöku
sinnum, og þó sjaldan, sjá þá mótbáru, að hætt sé við ein-
angrun í þessum fræðum, ef handritin væru í Reykjavík. Þetta
ertt þó óþarfar áhyggjur. Island er nú engan veginn einangr-
að land — sá er þetta ritar gæti stundum óskað, að það væri
iign meira. íslendingar kynnast svo kölluðum menningar-
straumum úr öllum áttum, þeir ferðast víða ttm lönd og taka
á móti gestum héðan og handan að, eiga stúdenta í ýmsum
greinum við háskóla víða um lönd og taka á móti erlendum
stúdentum frá ýmstim löndum hér til náms — íslenzka ríkið
veitir árlega styrki 10 erlendttm stúdentum til íslenzkunáms
hér, en aðrir hafa styrki úr heimalöndum sínum —; margir
vorir menn, sem nám stunda hér heima, fara síðan til annarra
landa um stundar sakir, og íslenzkir menn kenna íslenzku
við háskóla á ýmsum stöðum erlendis. Þannig ætti ekki að
verða mikil hætta á einangrun. En úr því að um einangrun er
talað, mætli hæta nokkrum orðum við. Þess hefur gætt nokk-
uð mikið í sumum útlendum bókum um norræn fræði, að það
sem skrifað er um þau efni á íslenzku hér á landi, hefur ver-
ið svo sem utan við sjóndeildarhringinn, eða að því er vikið
á þann hátt, að ekki verður séð, að það hafi skilizt. Eg kæri
mig ekki um að nefna raunveruleg dæmi, heldur aðeins hugs-
uð: mundi ekki vera skarð í vísindamennskuna, ef maður rit-
aði um Snorra Sturluson og þekkti ekki hók Sigurðar Nor-
dals, eða um Landnámahók og þekkti ekki rit Jóns Jóhannes-
sonar, eða gæti ekki notfært sér þati til hlítar? Þessi „ein-
angrun", sem mér hefur stundum fundizt tilfinnanleg, ætti að
smáþverra eftir því sem fleiri fræðimenn læra íslenzku.
Það sem nú var sagt um styrki til útlendinga, sem hér
stunda íslenzkunám, ætti að gefa bendingu um það, hvers von
væri af Islendingum, ef þeir fengju handritin í sínar hendur.
Stundum má sjá í dönskum blöðuin látinn í Ijós ótta um, að
útlendum fræðimönnuin mundi verða bægt frá nolkun hand-
ritanna á Islandi. Sá ótti er ástæðulaus, hann er fjarstæða.
1 Q
lo
Hafa útlendir fræðimenn orðið þess varir, að þeim hafi verið
gert erfitt fyrir um notkun handrita af íslenzkum stofnunum?
Ég hef ekki heyrt þess getið. Ég fullyrði, að af hálfu hins
opinbera og einstaklinga mundi allt verða gert til að efla
þessi fræði og gera bæði aðkomumönnum og íslendingum
sem auðveldast um full not handritanna. Nú er sú tíð liðin,
sem var 1730 o_g lengi þar á eftir, að íslendingar áttu engin
húsakynni undir handrit sín. Því má bæta við, að Islendingar
lifa nú eins og aðrir öld vaxandi tækni. Einnig úti hér geta
menn notað og nota fótóstöt og smáfilmur, og Ijósprentun
handrita er einnig kunn hér. Fyrir nokkrum árum fékk Is-
lendingurinn Jón Helgason í lið með sér starfsmann í dönsku
lögreglunni, Johan A. Jensen, til að reyna notkun útfjólublás
ljóss við handritin; slík notkun við lestur handrita var kunn
töluvert áður í öðrum löndum, en um notkun hennar í Dan-
mörku áður er mér ekki kunnugt; þetta hefur síðan einnig
verið gert á íslandi.
A meðan handritin eru í Kaupmannahöfn, er yfir hafið til
þeirra að seilast. Af skiljanlegum, sögulegum ástæðum er nú
farið að sneyðast um íslenzka vísindamenn, sem búi í Dan-
mörku; fáeinir ungir fræðimenn hafa lagt þangað leiðir sín-
ar á síðari árum til að notfæra sér íslenzk handrit þar, og
hafa þeir þá flestir eða allir notið styrkja af íslenzkri hálfu.
En að sjálfsögðu hafa íslenzkir fræðimenn vanalega orðið að
notast við að fá lánuð handritin liingað til lands. (Því má
liæta við, að á sama hátt liafa þeir, sem i Kaupmannahöfn
dveljast og þnrfa við handrita frá Reykjavík, fengið þan að
láni héðan.) Sá er þetta ritar þekkir vel til slíkra lána, en út
í þá sálma skal ekki farið lengra; þau bæta úr brýnni þörf,
en á þeim eru þó miklir annmarkar.
Hér að framan hefur því ekki verið stungið undir stól, að
í Árnanefnd hafa af Dana hálfu oft verið einhverjir áhuga-
menn, sumir meira að segja miklir áhugamenn. En ef litið er
á niálið hlutlaust, virðist þó allur þorri menntamanna í Dan-
mörku liafa látið sér íslenzku handritin í léttu rúmi liggja.
Alkunn er sú sögn, að Ludvig Holberg var eitt sinn spurðtir,
livar Árni Magnússon væri, og á hann að hafa sagt: „Ætli
hann sitji ekki heima og nagi skinnsnepla sína.“ („Han sidd-
er vel hjemme og gnaver pá sine skindpjalter".)1 Þetta má vel
vera skröksaga, en ef sönn væri, er líklegast, að Holberg liafi
þótzt eiga sín að hefna: sagan segir, að Árni hafi talað illa
um sagnarit hins. Nú sé það fjarri mér að nefna þessi háðs-
yrði sem dæmi um afstöðu danskra menntamanna yfirleitt til
íslenzku handritanna. Hins er ekki að dyljast, að flestir létu
sér fátt um þau. Sá er þetta ritar þekkti til í Danmörku frá
lokum fyrri heimsstyrjaldar og fram undir lok annars tugs
aldarinnar, og virtist mér, að þau væru þá ókunn flestum
nema fáeinum sérfræðingum. Þetta er alveg eðlilegt, þetta
voru handrit annarar þjóðar. En þær bókmenntir, sem þessi
handrit geymdu, voru á liinn bóginn kunnar og kærar ýmsum
dönskum mönnum, misjafnlega á ýmsum tímum og á ýmsum
stöðum, en þær höfðu menn í útgáfunum — og, sem von er
1 Finnur Jónsson: Árni Magnussons levned og skrifter I
128 nm.
STÚ D E NTABLAÐ