Stúdentablaðið - 01.12.1960, Blaðsíða 32

Dr. ÞORKELL IOHANNESSON
HASKOLAREKTOR
F. 6. DESEMBER 1895 . D. 3 1. OKTÓBER 1960
IN MEMORIAM
I
Laust eftir hádegi mánudag 31. okt. s.l. barst sú
harmafregn um háskólann, að rektor hefði látizt þá
skömmu fyrr. Þessi fregn kom sem reiðarslag yfir
kennara og stúdenta. Menn setti hljóða, og gátu þeir
naumast trúað því, er gerzt hafði. A slíkum stund-
um er háskólinn sem lítið heimili — þá eigum vér
eina sál. Hugir manna leituðu til ástvina rektors, sem
sár harmur var að kveðinn, og allir Ireguðum vér
hinn mikilhæfa fræðimann, trausta stjórnanda og
mannkostamann. Kveðjuathöfnina í háskólanum
laugardag 5. nóv. sóttu allir kennarar háskólans og
mikill fjöldi stúdenta, auk vandamanna og nokkurra
annarra. Kom þar glöggt fram, hve vel virtur og vin-
sæll rektor var, en sjálf vakti kveðjuathöfnin mönn-
um þau hughrif, að seint mun úr minni líða.
II
Með dr. Þorkeli Jóhannessyni er genginn einn hinn
merkasti og mikilvirkasti sagnfræðingur, er þjóð vor
hefir alið. Lagðist þar allt á eina sveif, fágæt og yfir-
gripsmikil þekking, glöggskyggni og snerpa í hugs-
un, gagnrýni í viðhorfum, rannsóknargleði og skýr-
leiki í framsetningu. Vant er að virða, hvert af ritum
Þorkels rnuni mest metið, er stundir líða fram, en
þess má geta, að þegar í fyrstu ritsmíðum Þorkels
hirtist hann oss sem fullþroska fræðimaður. Þá þeg-
ar varð það bert, að hann fór ekki troðnar slóðir í
fræðum sínum, hvorki um verkefnaval né vinnu-
brögð. Fram til þess tíma, er hann hóf að rita um
sagnfræði, höfðu íslenzkir sagnfræðingar lagt mesta
rækt við persónusögu og ættfræði — þeir voru lær-
dómsmenn, er viðuðu að miklum fróðleik um menn
og málefni fortíðar, en heildstæða þjóðlífsmynd
skorti mjög og viðleitni til að skýra þau félagslegu
öfl, sem sniðu þjóðfélagslegri framvindu slakk. Dr.
Þorkell var að vísu manna fróðastur og minnugastur
á persónusögu, en hinn gamli rannsóknarvettvangur
sagnfræðinnar fullnægði honurn engan veginn. Hann
lagði undir íslenzka sagnfræði ný lönd, og var hon-
um einkum hugleikið að kanna og lýsa hagsögu og
atvinnusögu landsmanna og rekja til róta ýmis áhrif
erlendis að, sem orkað höfðu á hagþróun hér á landi.
Rannsóknarhættir þeir, sem hann aðhylltist, hljóta
að leita sögunni mjög fanga frá hagfræði og félags-
fræði og ýmsum þáttum lögfræði. í doktorsritgerð
sinni, sem út kom 1933, um stöðu frjáls verkafólks á
íslandi fram um miðja 16. öld, fjallar hann t. d.
mjög um réttarsöguleg efni, og er ritgerð hans merkt
framlag lil þeirrar fræðigreinar. Þessi auðkenni
koma og glöggt fram í hinum miklu verkum hans, í
tveimur bindum, um sögu íslendinga á árabilinu
1750—1830. Atvinnusöguna auðgaði hann og mjög
með riti sínu um Tryggva Gunnarsson. Er þegar kom-
ið út I. bindi þess. Dr. Þorkell hafði að mestu lokið
við að rita II. bindi, en þrjú bindi voru fyrirhuguð.
Er það þungt áfall íslenzkri sagnfræði, að dr. Þor-
keli skyldi ekki endast aldur til að ljúka þessu riti,
sem í eðli sínu er íslenzk atvinnu- og hagsaga síðara
hluta 19. aldar og upphafs 20. aldar, svo og ýmsum
öðrum sagnfræðilegum rannsóknarefnum, sem hann
hafði mikinn hug á að sinna. Mun verka hans í ís-
32
STUDENTABLAÐ