Fálkinn - 17.12.1954, Blaðsíða 37

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1954 *>l&*>í&X>£gk*>í'&*>L'&*>í)&*>í)&*
GRETA GAIiBO. Frh. af bls. 15.
sér hlutverk gamallar konu, móður
hetjunnar í finnska ættjarðarlejknum
„Daniel Hjort“.
Það er skrítið að lesa það, sem
gagnrýnendurnir skrifa um hana í
þetta sinn. Daniel Fallström skrifaði
í Stockholms Tidningen: „í atriðinu
sem gerist á aftökustaðnum túlkaði
Greta Garbo á einfaidan hátt og blátt
áfram með tilfinningu og á heillandi
hátt hlutverk móður Daniels Hjort, en
var ef til.vill full ungleg. Sven Söder-
ström skrifaði í Stokkhólms Dagblad-:
„Greta Garbo var svo dugleg sem Kato,
sem hægt er að búast við af tvítugri
stúlku, sem með sinu heillandi kven-
eðli virðist eiga heima í annars konar
hlutverkum. Og í vaðalsgrein í Nya
Dagligt Allehanda stóð: „Félagar Gretu
Garbo segja að hún sé fegurðardrottn-
ing leikskólans og auk þess framúr-
skarandi gáfuð“.
Og nú hafði Mauritz Stiller ioks
tekið eftir henni. Hann var í vand-
ræðum staddur um þessar mundir.
Hann var að glíma við erfiðasta hlut-
verk sitt sem leikstjóri í sænskri
mynd, nefnilega kvikmyndina „Gösta
Berlings Saga“ eftir sögu Selmu
Lagerlöf. Og nú var hann á manna-
veiðum. Hann vantaði leikendur í
hlutverk Gösta Berlings og Elisabetar
Dohna.
Áður hafði hann ekki fengið nema
snögga svipmynd af Gretu Garho. En
nú var hann sannfærður um að hún
gæti leikið.
Og nokkrum vikum siðar var hann
reiðubúinn til að láta hana leika í
„Gösta Berlings Saga“. Og með því
hefst hennar eigin saga.
LEIKSTJÓRINN MAUR. STILLER.
Maðurinn sem hefir ráðið mestu um
frama Gretu Garbo, Mauritz Stiller,
fæddist í Helsingfors 17. júlí 1883.
Faðir hans var rússneskur herhljóm-
sveitarleikari og móðirin pólskur
Gyðingur.
Ætterni Stillers er vafalaust full
skýring á iistamannseldmóði hans.
Sjálfur talaði hann oft um rússneska
blóðið i sér og skrumaði af þvi að hann
væri afkomandi rússneskra tatarafor-
ingja og fagurra kirgisa-furstafrúa.
Þegar Mauritz, eða réttara sagt
Mowscha, sem liann hét réttu nafni,
var tveggja ára, dó faðir hans, sjúkur
á sál og likama. í örvæntingu fyrirfór
móðir hans sér. Börnin sex, en Maur-
itz var yngstur þeirra, voru tekin á
barnaheimili, en þaðan tók liattarinn
Katzman Mauritz litla og gerði hann
að kjörsyni sínum. Hann ætlaðist til
að Máuritz tæki við fyrirtækinu eftir
sinn dag, en drenginn langaði ekkert
til að selja hatta og loðhúfur. Hann
vildi verða leikhúsmaður. Og árið
1899 gerðist það eitt kvöld i Ábo, að
sölumaðurinn Mauritz afréð að hætta
að selja loðhúfur. Ilann var 1G ára
gamall þá.
Nú tóku við erfiðleikaár — hann
var statisti, leikari og leiksviðsstjóri
á ýmsum stöðum i Finnlandi. Árið
1909 fluttist hann til Sviþjóðar, því að
hann taldi að þar væri fremur von
til að komast áfram. Og það reyndist
svo. Á næstu árum hófst þögla kvik-
myndin sænska til vegs. Victor Sjo-
ström, sem varð vinur Stillers, þó að
hann væri að eðlisfari alger andstæða
lians, var þá mcstur maður sænskrar
kvikmyndagerðar. Hann gerði „Fjalla-
Eyvind", „Þorgeir í Vik“ og „Körkarl-
en“. Stiller komst líka að og gerði m.
a. myndirnar „Blómið blóðrauða" og
„Herragarðssaga".
En það var „Gösta Berlings Saga“
sem varð prófraun Stillers. Og liann
gekk að þessu verkefni af lífi og sál.
Einn góðvinur hans frá lausingjadög-
unum í Helsingfors, Ragnar Ilyltén-
Cavallius, var látinn ganga frá kvik-
myndahandritinu. Efnið var svo um-
fangsmikið að Stiller taldi að ekki yrði
komist af með minna en tveggja
kvölda rnynd. Kostnaðurinn fór langt
fram úr áætiun og kvikmyndafélagið
ætlaði að ganga af göflunum. En Maur-
itz Stiller var annað betur Jagið en
að nurla þegar hann liafði annarra
manna fé handa á milli. Hann taldi
fjárhagsatriðið smávægilegt á móti
hinu: að fá réttan mann í .hlutverk
Gösta Berlings.
Stungið var upp á ýmsum, þ. á. m.
Gösta Ekman, en hann var ekki talinn
nægilega þreklegur. Loks valdi Stiller
Lars Hanson.
En hver átti að leika greifaynjuna
fögru, Elísabet Dolina? Hinar ungu
sænsku leikkonur, þar á meðal Mona
Mártensson, reyndu sig hjá hinum
stranga dómara Stiller. Hann áleit að
Mona hæfði ágætlega hlutverki Ebbu
Dohna. Þegar hann hafði séð Gretu
Garbo sagði hann við ráðunauta sína:
— Nú held ég að ég hafi fundið liana!
Hún kann ekki mikið, en samt furða
ég mig á henni. Að minnsta kosti er
hún ótrúlega falleg.
En við Grelu sagði hann: — Góða
min, þér eruð alltof feit. Ef þér eigið
að geta komið til greina verðið þér
að léttast um tiu kíló. En augnhárin á
yður eru ansi falleg.
Það flökraði ekki að honum að þetta
væri sama stúlkan, sem hann hafði
fyrir skömmu rekið út, heldur hrotta-
lega.
HATUR OG ÁST.
En nú var byrjuð samvinna, sem
siðar varð barmafull af „dramatik og
rómantík“. Skilyrðin urðu hörð, fyrsta
kastið. Stiller var vægðarlaus og ægi-
lega kröfuharður leikstjóri. En gegn-
um öll hin áköfu eldgos skapsins,
gekk dugnaður hans og ást á listinni
eins og rauður þráður.
Meðan á kvikmyndatökunni stóð
kvað Greta Garbo hafa sagt, að það
væri ótrúleg kvöl að vinna með Stiller.
En svo bætti hún við: — Stiller er
dásamlegasti maðurinn sem ég þekki.
Maður verður hvorki sár né reiður
hvcrnig sem hann skammast.
í annað skipti hrutu út úr Iienni
nokkur orð, eftir að hann hafði kvalið
og plágað hana eins og hann gat gert:
— „Jákla Stiller! Jag hatar deg!“
Fáránlegar sögur hafa gengið um
samband þeirra Stillers og Gretu
Garbo. Eitt cr víst, að Stiller, jafn
mikill listamaður og hann var, hefir
haft gaman af að móta hana og um-
skapa eftir sínu eigin höfði. Hann sá
hve gífurlega möguleika hún átti, og
hefir gert sér að metnaðarmáli að
móta þær línur og þá fegurð, sem síð-
ar gaf veröldinni „konuna guðdóm-
legu“.
„Jákla Stiller!“ Þetta voru mótmæli
þreytu og reiði. En í þeim fólst lika
brennandi aðdánn hinnar ungu stúlku,
þó að henni væri þvert um geð að
dást að Stiller. Og bak við tárin mun
þegar öllu er á botninn hvolft hafa
falist sá sannleiki, að Greta Garbo
elskaði Mauritz Stiller. Abraham bróð-
ir hans, í Helsingfors, hefir sögu að
segja af því: „Þegar Stiller dó úr
lungnabólgu á Rauðakrosssjúkrahús-
inu i Stokkhólmi 1928, skrifaði Grela
bróður hans frá Hollywood og bað
hann um að komast að því livort liægt
væri að fá leyfi til að giftast Mauritz
eftir andlát hans, og ef svo væri þá að
athuga hvort að hún þyrfti að taka
Gyðingatrú til þess!
GÖSTA BERLINGS SAGA.
Nú vikur aftur að kvikmyndun
„Gösta Berlings Saga“ veturinn 1924.
Þá liðu ofviðrasömustu vikurnar i
sögu kvikmyndaþorpsins i Rásunda.
Stiller vann eins og óður maður og
heimtaði það ýtrasta af öllum. Þessi
mynd átti að verða það fullkomnasta
sem veröldin hefði séð. Hann lagði
jöfnum höndum áherslu á það drama-
tíska og það rómantíska í sögunni. En
liann vanrækti hina innri þróunarsögu
Gösta Berlings. Afleiðingin varð sú
að það varð glæsilegur umbúnaður
sem bar myndina uppi, en persónulýs-
ingarnar köfnuðu undir öllum ævin-
týraljómanum.
Þess vegna urðu viðtökurnar lijá al-
menningi ekki eins góðar og við var
búist. Það var jafnvel fundið ýmislegt
að leik Lars Hansonar, en vera kann
að þær aðfinnslur hafi meðfram staf-
að af því, að fólk var yfirleitt óánægt
með að Gösta Ekman skyldi ekki hafa
verið trúað fyrir hlutverkinu. Leikur
Gretu Garbo fór alveg fyrir ofan garð
og neðan hjá fólki. Auðvitað var á það
minnst hve falleg hún væri og live
tignarlega hún bæri „empire“-kjólana.
En enginn sá að þarna væri tilvonandi
lieimsfrægðarleikkona á ferðinni.
Vitanlega varð Stiller fokvondur
yfir móttökunum. Hann spjó eitri og
galli yfir treggáfaða og vanþakkláta
Svíana, og sór þess dýran eið að héðan
í frá skyldi hann fórna kröftum sinum
fyrir þjóðir, sem kynnu að meta leik-
list betur en þeir. Og bráðlega bauðst
honum líka tækifærið.
„Gösta Berling" var fádæmavel tek-
ið í Berlín, og kvikmyndafélagið
Trianon skoraði á Stiller að taka
kvikmynd i Þýskalandi með hinni
ágætu sænsku leikkonu Mary Jolinson
í aðalhlutverkinu. Hún var þá á há-
tindi frægðarinnar og hafði leikið í
myndum hjá Stiller áður. *
Hér lýkur sögu Gretu Garbo l
Stokkhólmi. 1 nœstu tveimur blöö-
um Fálkans segir frá frcegöarsögu
hennar í Hollywood og för þeirra
Stillers þangað.
í HRÍÐINNI. Framhald af bls. 17.
því að liann tók utan um hana og
kyssti hana.
„Ég hefi hérna dálitla jólagjöf handa
þér,“ sagði hann lágum rómi. „Hún
er að vísu ekki stórkostleg, enda að-
eins ætluð til bráðabirgða. Þú skalt
fá sams konar gjöf úr gulli seinna.“
Hann tók hönd hennar og selti lítinn
hring úr sótugum kveikjuþræði á
fingur hennar.
ALVEG HISSA.
I orgelpipum í baptistakirkjunni i
Spartansburg, Pennsylvaníu fundust
fyrir nokkru 1299 krónur í gulli.
Ilöfðu peningar þessir verið í orgel-
pípunum i fimmtiu ár, enda hafði
hljómurinn í orgelinu aldrei verið
eins og liann átti að vera.
V V V
Bing Crosby hefir grætt 230 milljón
krónur á röddinni i sér siðustu tutt-
ugu árin. — Pauline Goddard (áður
gift Chaplin) á málverk og skartgripi,
sem eru um 2 milljón króna virði.
— Mary Pickford, sem nú gengur í
endurnýjun lifdaganna i sjónvarpinu
á jarðeignir sem ná yfir 190 ferkíló-
metra. — „Vatnsprinsessan“ Ester
Williams hefir auk leiklauna sinna
tekjur af sjö verslunum, fjölda af
bensinslöðvum og verkfærasmiðju. Og
hún er meira að segja borgarstjóri í
smábæ einum.
V V V
Indíánahöfðinginn Krummakló er
fyrir rétti og vill skilja við konuna
og verða frjáls maður. Dómarinn vill
vita um ástæðuna og Krummakló
svarar: — Þegar ég sái korni þá fæ
ég korn. Þegar ég sái spínati fæ ég
spinat. En þegar ég sái Indíánum og
fæ Kínverja — þá vil ég skilja.
V V V
Þó að allir viti að liinn heimsfrægi
meistari Sherlock Holmes hafi aldrei
verið til, öðru vísi en sem luigarfóst-
ur höfundarins Conan Doyle, hefir
nýlega verið afhjúpaður veggskjöldur
til minningar um 100 ára afmæli lians
i St. Bartolomew-spítalanum í Lon-
don. í sögu frá 1914 segir Conan Doyle
að Sherlock Hohnes sé þá sextugur
og þess vegna telst liann hundrað
ára í ár.
V V V