Fálkinn - 17.12.1954, Blaðsíða 47

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1954 *^*^*^*^*>^*^*;^**M*M*^*M*M*&£*;¥£*39
I
„HANN HEFIR ENGA HÆFILEIKA," SAGÐI LEIIÍDÓMARINN.
VERDI
hinn
ódauðlegi
söngleika-
snillingur
Sfjtir Vonald Culross ‘pcattie.

TJtjAÐ var komið að frumsýningu
•*"ir söngleiksins og tenórsöngvarinn
hafði ekki enn fengið nóturnar við
hið mikla hlutverk sitt i siðasta þætti:
„Þær eru skrifaðar," sagði tón-
skáldið í liuggunartón, „en ef nókkur
heyrir þær ú meðan ú æfingum stend-
ur, verða þær komnar um allar Fen-
eyjar áður en tjaldið er dregið upp
fyrsta sýningarkvöldið, og þá mun
verða sagt að ég hafi stolið þeim.
Söngvarinn varð að bíða til síðustu
stundar að honum væru afhentar nót-
urnar, en þær voru svo auðlærðar og
lirífandi að hann kunni þær strax
utan að. Og á frumsýningunni kom
það í ljós að þessi söngleikur náði
þá þegar liámarki listarinnar. Og áður
en Rigóletto var tokið mátti á hinu
milda maíkvöidi heyra formennina
á ítölsku róðrarbátunum syngja „La
donna é mobile“. (Konan er hvik-
lynd).
Enn i dag, lnindrað árum seinna,
verkar arían eins ný og fersk og þá
er.hún flaut úr penna liins ódauðlega
snitlings, Giuseppe Yerdi. Hvernig
stóð á því að þessi gjósandi tónaupp-
spretta braust út í hinum flatlenda
Pódal og hjá traustu og kyrrlátu
bændafólki?
í hinu litla þorpi Le Roncole, sem
aðeins eru nokkur hús meðfram þjóð-
veginum, rak Carlo Verdi veitingahús
og þar fæddi kona hans son 10. októ-
ber 1813. Eins og hjá mörgum stór-
mennum á sviði tónlistarinnar komu
liæfileikar drengsins mjög greinilega
í ljós, þegar hann fjögurra ára dreng-
ur liljóp á eftir umferðaspilara sem
liét Bagasset.
„Látið þið strákinn læra hljómlist,“
sagði Baggasset við Carlo Verdi og sló
nokkra tóna á fiðluna — og nokkru
seinna útvegaði hinn stórláti veit-
ingamaður gamalt aflóga .hljóðfæri
handa honum litla „Peppino" sínum.
Söngkennari í þorpinu var fenginn
til að segja drengnum til og þegar
Peppino var 12 ára varð hann organ-
leikari við litla þorpskirkju í Le
Roncole. í fimm kílómétra fjarlægð
var næsti kaupstaður, Busseto. Carlo
Verdi vildi láta Peppino ganga i skóla
og kom liinum granna og föla dreng
með gráu augun fyrir hjá skósmið í
bænum.
ítalirnir elska hljómlist og stór-
kaupmaðurinn Antonio Baressi var
engin undantekning. Hann réð Pepp-
ino í verslun sina aðeins vegna þess
að drengurinn hafði svo auðsæja liæfi-
leika. Baressi sá um að honum yrðu
kennd sígild fræði hjá einum prest-
anna í þorpinu og söngfræðslu fékk
hann hjá organleikara dómkirkjunnar,
Provesi. Að lokum var drengurinn tek-
inn í fjölskyldu Baressi og alinn upp
með elstu dótturinni, Margherita. Þau
lásu saman ljóð og spiluðu tvímenning
á nýja, fína píanóið sem pantað var
frá Vin.
Þegar Giuseppe Verdi var 18 ára
var honum ráðlagt að halda áfram
við hljómlistarnám á sönglistarskól-
anum i Milano. Og með loforð um
efnalegan styrk úr sjóði, sem stofnað-
ur var til stuðnings framsæknum ung-
um mönnum, fór hann vongóður af
stað. En við inntökuprófið í söng-
listarskólann sá dómnefndin ekki
annað en kauðalegan ungan mann,
sem að aldri og klæðnaði stakk mjög
í stúf við hina nemendurna, og sem
i viðbót sat einkennilega klaufalega
við hljóðfærið. Niðurstaðan varð því
sú að hinir háu herrar viku frá hinum
mestu sönggáfum, sem nokkurn tima
hafa sótt um inntöku i tónlistarskól-
ann — og mörgum árum seinna viður-
kenndu þeir mistök sín með þvi að
breyta nafni skólans úr Sönglistar-
skóli Milanos, í „Sönglistarskóli
Verdis“.
Verdi var niðurbrotinn eftir synj-
unina. Þó féll honum það ekki eins
þungt sjálfs sin vegna eins og vegna
vinanna sem liöfðu treyst honum. En
liann komst fljótt að raun um að
engum af vinum hans kom til hugar
að svíkja hann; dómkirkjuorganleik-
arinn Provesi var alltaf fullviss um
að hinn ungi maður væri ætlaður til
stórræða. Styrkurinn frá bæjarsjóðn-
um stóð honum enn til boða. Baressi
var alltaf reiðubúinn að hjálpa lion-
um áfram, bæjarráðið ákvað að skipa
hann söngstjóra og Marglierita vildi
stöðugt giftast honum. Daginn eftir
22. afmælisdag liennar rættist draum-
ur hennar. Með kossa foreldranna ú
kinnum sér og fangið fullt af blómum
hélt hún af stað með sínum snjalla,
óþekkta, manni til þess að eyða hveiti-
brauðsdögunum i Milano.
í þessum bæ hafði Verdi lært hjá
hinum þekkta Lavigno, sem hafði
kynnt liinum unga nemanda sínum
verk Mosarts, einkum söngleiki hans.
Og það var móti hinum tælandi en tor-
sótta heimi söngleikanna, að hinn ungi
og öruggi Verdi skundaði nú.
Þá, eins og nú, . var Milano ekki
einungis frægasti söngleikabær Ítaliu,
heldur alls heimsins. Á La Scala
leikhúsinu komu saman liinir bestu
söngvarar, söngstjórar og tónskáld,
sem kepptust við að skapa hið full-
komnasta á sviði tónlistarinnar. Á
Ítalíu blómgast þessi list álíka vel og
blóm merkurinnar, þvi að öll þjóðin
elskar söng. Fiskimcnnirnir sem draga
inn netin sín, ungu stúlkurnar sem þvo
lín í læknum, elskendur sem reika um
blómkrýnda stíga — allir syngja við
raust. Engin furða að óperan varð til
einmitt í þessu landi á 16. öldinni —
og á dögum Verdi voru allir gripnir
af sannkallaðri óperuvímu, hver og
einn einasti Itali átti sitt uppáhald
meðal söngvara, söngstjóra og tón-
smiða. Til þess að mæta þessari óseðj-
andi lirifningu urðu leikhússtjórarnir
á hverju ári að útvega söngleiki í
tugatali.
Árið 1836 vann hinn ungi Verdi
fyrsta sigur sinn á þessu sviði með
þvi að skrifa söngleikinn Oberto.
Svo hittu sorgirnar hina litlu fjöl-
skyldu. Fyrsta barn hjónanna, dóttir,
sem var augasteinn föðurins, dó í ágúst
1838 einungis einum mánuði eftir að
Margherita hafði eignast son. Verdi
reyndi, einmitt um þetta leyti til þess
að velcja áhuga Merelli, leiðtoga lista-
mannanna i La Scala, á Oberto.
En Merelli var efunargjarn, vantrú-
aður maður, umsetinn af ungum tón-
skáldum. Meðan á því stóð reyndi
Verdi að vinna fyrir daglegum þörf-
um með þvi að stjórna kórum og
hljómsveitum, skrifa göngulög og
kirkjusöng og raddsetja verk fyrir
hljómsveitir. Hjónin fluttu í ódýrari
íbúð en þrátt fyrir það varð Margher-
ita að veðsetja skartgripi sína til þess
að borga húsaleiguna.
Og aldrei kom svar frá Merelli.
Haustið 1839 þegar allt var sem
dapurlegast dó litli drengurinn þeirra.
Á þessum sorgartímum áttu þau þó
liauk í horni, þar sem helsta sópran-
söngkorian við La Scala var. Giusepp-
ina Strepponi, sem hafði eins stórt
hjarta og rödd hennar var mikil, fékk
að lokum sannfært Merelli um að
Oberto ætti að leika. Það liafði góðan
árangur og leikhússtjórinn pantaði
ennfremur þrjár sýningar hjá Verdi
fyrir ríflega þóknun.
En sorgin og áhyggjurnar liöfðu
fengið svo mjög á Margheritu að
skömmu siðar veiktist hún og dó. Og
maðurinn sem örlögin höfðu þrisvar
fellt til jarðar var nú samkvæmt samn-
ingi skyldugur til að ljúka við skringi-
legan skopleik. Með einstökum sálar-
styrk efndi Verdi loforð sitt, en svo
litið fjör og gleði var í þessu verki
hans að við fyrstu sýningu mætti það
fussi og sveii, úldnum tómötum rigndi
niður og hlátrasköllin létu eins og væl
blóðþyrstra úlfa í eyrum hins unga
örvilnaða tónskálds úti i baktjaldinu.
Eftir sýninguna sór hann hátt og há-
tiðlega: „Ég skal aldrei framar semja
lög.“
í marga mánuði varð enginn var
við Verdi. En á heimleið eitt desem-
berkvöld kom Merelli auga á veru sem
streittist áfram í kafaldinu. Það var
hið óhuggandi tónskáld. Merelli fór
með hann heim á skrifstofu sína, fékk
honum söngljóð og þvingaði hann
til að lofa því að hann skyldi semja
lög við þau.
Þegar Verdi kom aftur heim til sín
kastaði hann örvilnaður textanum á
borðið, en bókin opnaðist og augu
hans staðnæmdust við þessa línu: „Va
Pensiero sull ’li donate“. („Lyft þér
hugur á gullnum vængjum").
Verdi rak i rogastans, eitt augnablik
— svo fór liann að lesa textann. Fljótt
á litið virtist það vera um Nebúkad-
nesar — konunginn, sem færði
Gyðingana i ánauð. En Verdi sá fljótt
að þetta var dulbúin árás á hina aust-
urrísku harðstjórn yfir meiri hluta
Ítalíu (einungis i norðvesturliorni
landsins heppnaðist konunginum í
Piemonte að varðveita frelsið). Text-
inn kom liinum unga tónsnillingi í
geðsliræringu sem var enn sterkari en
sorg hans. Hann rétti fram höndina
og þreif nótnapappírsörk ......
Nabucco, eins og óperan hét var
fyrst sýnd í La Scala 1842 og frá hin-
um fyrstu ólgandi tónum kórsins til
hins siðasta glymjandi lúðraþyts var
sýningin hvað eftir annað stöðvuð af
ofsalegum gleðilátum. Þegar spámað-
urinn Sakarías söng „Dauða yfir hina
útlendu harðstjóra!" vissu allir í saln-
um að hann átti við Austurriki. Og
þegar Gyðingarnir í söng sínum grétu
yfir Zion „Mitt fagra missta föður-
land!“ hugsuðu ítalarnir einungis um
sitt eigið óhamingjusama land. í hvert
sinn sem austurrískir liermenn komu
um þetta leyti, inn á kaffihús, fóru
ítalarnir að raula hinn mikilfenglega
söng úr Nabucco, „Lyft þér hugur á
gullnum vængjum“! Götudrengirnir
blístruðu hann, lírukassarnir spiluðu
liann fyrir framan austurrísku lög-
reglustöðina. í liverju horni hins und-
irokaða lands breiddist söngurinn út
eins og fyrirboði um frelsi. Söngur
verður ekki rekinn til baka með byssu-
stingjum, hann er ekki hægt að stöðva
— söngva Verdis síst af öllum, því
þá er svo auðvelt að syngja.
Eftir þvi sem fleiri og fleiri ætt-
jarðarsöngvar flutu úr penna Verdis
voru þeir af andstöðuhreyfingunni
notaðir sem stríðssöngvar. Á húsveggi
um alla Ítalíu skrifuðu ættjarðarvin-
irnir Viva V.E.R.D.I. — Vittorio
Emanuel Re D’ Italia (Konungur
Ítalíu). Og hinn annars svo rólegi tón-
smiður lagði fram peninga til inn-
kaupa á skotvopnum, scm liann sjálf-
ur hjálpaði til að smygla yfir landa-
mæri Austurríkis. Verdi átti með full-
um rétti viðurnefnið „tónskáld bylt-
ingarinnar“.*
Verdi kallaði sjálfur þessi tólf ár
í Milanó sitt „galeiðuþrælstímabil“ —
hann liafði orðið að vinna eins og
þræll við að semja, æfa og stjórna
ekki færri en 16 söngleikjum.
Svo var hann gripinn af liinum ó-
raunverulega heimi tónanna að hann
hafði aldrei tíma til neins einkalífs.
Aðeins hið allra besta lét hann sér
nægja og til að komast svo langt liikaði
hann ekki við að meðhöndla dramb-
saman hetjutenór eins og skóladreng,
eða ráðsgast svo mikið með eina aðal-
Framhald á bls. 41.
* Eftir að keisaradæmi Napóleons
var hrunið til grunna ákvað höfðingja-
fundurinn í Vin 1813 að Austurríki
skyldi hafa yfirráðin á Italiu. Landið
var fyrst sameinað og losað við erlend
yfirráð 1870 undir stjórn Emanúels
þriðja.