Fálkinn - 17.12.1954, Blaðsíða 43

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1954 *^*&^*>^*>^*^*^*^*35
KÓRÓNUR HRYNJA.
1 byrjun fyrri heimsstyrjaldarihn-
ar, 31. júlí 1914, voru í Evrópu fjögur
keisáradæmi (að fneStöidu Tyrklandi)
og 18 konungsríki, þegar með eru talin
konungsríkin innan þýska ríkjasam-
bandsins. En núna, 40 árum seinna,
eru öll keisaradæmin úr sögunni og
aðcins sjö konungsriki eftir, nefni-
lega: Belgía, Danmörk, Hellas, Hol-
land, Noregur, Stóra-Bretland og.Svi-
þjóð. Þýsku konungarnir í Bayern,
Grafið niður að kistu Páls og fleiri gröfum.
SKÁLHOLT. Framh. af bls. 7.
byggja hina háreistu ögmundar-
kirkju um 1530 og hlotið kirkju-
leg í líftryggingar stað? — Ein
þessara beina eru hér sýnd á
mynd efst á bls. 7.
Miklu siður orðlausir eru aðrir
fjórir Skálholtsmenn frá í sumar
og velta bjargi, sem gat var á
höggvið. Menn hafa haft steininn í
sig á hina fokgjörnu kirkju.
Fundnir munu 10 gatsteinar þess-
legir í kirkjugrunninum, sbr.
heststeina með svipuðum götum.
Það hefir verið til annars meira
en gamans gert, sýnist fræðimað-
urinn með gleraugun vera að
hugsa, að flytja upp á kirkjuhól
slíkt stórgrýti, sem þar finnst, og
höggva með bitlausri klöppu gat-
ið, sem myndin sýnir.
Stefán Jónsson (d. 1518) var
kallaður grjótbiskup af stórgrýti
því og hellum, sem hann lét draga
að kirkju og stað og beitti naut-
um fyrir drátt. Úr slíku efni lét
hann hlaða vegg utan með kirkju
1—2 mannhæða háan (upp und-
ir lægri ufsirnar) og hafði þröng-
an gang milli hans og kirkiuþils.
Þá átti eigi að vera hætt við, að
kirkjan fyki, auk þessa sigstein-
arnir.
ögmundur biskup lét fjarlægja
grjótgarð þennan (líklega eftir
bruna 1527), svo að leifár sjást
helst ekki nema á einum stað,
norðan -kórs. Þar mættu gat-
steinar rísa úr grasi í framtíð til
minja um forna tækni og siði.
Ekki er eins stórviðrasamt í
Skálholti og víða er sunnan lands.
Af viðbúnaði Stefáns og sigstein-
um hugkvæmist manni, að fá
voru svo háreist hús sem kirkjan
var. Samanburður við málin, sem
menn vita á Hólakirkju 14.—15.
aldar, fræðir um það, en Arngrim-
Ljósmynd: Fálkinn.
ur lærði segir kirkjurnar hafa
verið eins báðar (þ. e. eins í laginu
og áþekkar að stærð).
Hólakirkja var liðlega 13. m.
há til mænis og hæð stöpuls eigi
nefnd, en grunnflötur hans var
liðugir 10 m. á kant að utanmáli
alveg eins og Skálholtsstöpuls.
Hólakirkja austan stöpuls var 11
m. breið að innanmáli, en Skál-
holtskirkja reyndist einum m.
breiðari. Þak mun hafa verið
miklu brattara en krossreist, svo
að breiddaraukinn samsvarar 80—
90 sm. hæðarauka. Skáiholts-
mænir hefir því verið um 14 m.
hár, en stöpull hærri.
Þetta gildir um miðaldakirkj-
una 1311—1650, en Brynjólfs-
kirkja var lægri og Klængskirkja
sennilega einnig.
Undir þessu háa, breiða þaki
verðum við að lesa úr rúnum
myndanna, sem hér eru birtar.
Neðst á bls. 7 er litið þvert
suður yfir grafinn kirkjugrunn-
inn, þangað sem áðurnefnd göng
liggja undir trébrú, lagða þar um
bil sem suðurveggur framkirkj-
unnar var á miðöldum (vegg-
hleðslan sést einnig á 4. mynd).
Þrem metrum nær en brúin er
sjást veggleifar vestur frá ganga-
munnanum. Upp af þeim vegg risu
syðri hástoðirnar, sem báru mið-
skipsþak kirkjunnar, en nyrðri
hástoðir stóðu á langveggnum
stóra, sem gengur þvert yfir
myndina neðan við miðju hennar.
Miðskipið var tæpra 7 metra
breitt bæði í Brynjólfskirkju og
ögmundarkirkju. Sunnan með og
norðan með því voru hin lágu
hliðarskip, sem oft kallast útbrot.
Breidd þeirra skorti lítið á 3 m.
á miðöldum, en var aðeins 1,30 m.
í Brynjólfskirkju. Gegnum norð-
urútbrotið forna og ögn lengra út
Prússlandi, Saxlandi og Wurtemberg
lögðu niður völd í nóv. 1918 og sömu-
leiðis Karl Austurrikiskeisari og kon-
ungur Ungverjalands. Rússakeisari
var tekinn af lífi 1918 og Spánarkon-
ungur flýði land 1931. Búlgarakonung-
ur var settur af 1946 og ítaliukonungur
sama ár og Muhamed VI. Tyrkjasol-
dán 1922. Pétur II. Serbakonungur
fiýði land 1941 og var formlega settur
af 1945. Og Montenegro hvarf úr tölu
sjálfstæðra ríkja 1918 og innlimað i
JúgoSlavíu, en Nikita I. settur af.
gekk krossálma úr Brynjólfs-
kirkjunni og hét Maríustúka. Nið-
ur úr gólfi Maríustúku lét Þórður
biskup Þorláksson grafa sér og
f jölskyldu sinni gröf og fóðra hana
grjóti með vænar hellur lagðar í
grafarbotn. Það er þetta grafar-
hólf, sem opið sést á myndinni
neðst. Maríustúka sést á 1. mynd.
Ný dómkirkja verður bráðlega
byggð og mun byrgja nokkurn
hluta grunnsins. Þess vegna voru
færðar burt allar beinaleifar, sem
fundust á svæði myndarinnar, og
verða síðar jarðsettar í öðrum
reit kirkjugarðsins, nema sumt
kunni að verða í væntanlegu graf-
hýsi í eða undir kirkju. Ætlast er
til, að grafarhólf Þórðar biskups
og stigahús eldfornt inn af gang-
endanum (nær ekkert komið í
ljós, þegar myndin var tekin)
varðveitist, sýnileg gestum.
Margir vilja færa dómkirkju
austur í þá helgistaði tvo, sem
kaþólsku aldirnar áttu göfugasta,
reit fornra biskupagrafa, þar sem
Páll lá, og altarisreitinn í hákórn-
um austast. Þar fannst undirstaða
altaris, sem hefir verið á sama
stað a. m. k. síðan Klængskirkja
var reist.
Segjum annað. Ef dómkirkja
risi 9 metrum vestar og um leið
5—7 m. sunnar í grunninum,
hefði sú lega einnig helgiríka þýð-
ingu. Þá mundi vera hægt að móta
eldri kirkjur í grassverðinum í
allri sinni lengd og tign, skapa
með steinaröðum rústanna með-
vitund um stórfenglegt guðshús
undir beru lofti og syngja þar
messur við altari Klængs, þegar
menn óska að gera það í forna
minning. En gagnstætt þeirri
,,kaþólsku“ mætti þá láta háaltari
nýju kirkjunnar koma þar, sem
altari Krists var í Krossstúku, en
svo hét syðri þverkirkjuarmur-
inn, og fundust altarissteinar og
legsteinn með krossfestingar-
mynd, þar sem altarið skyldi
standa, beint fyrir augliti Páls
biskups (sjá 3. mynd).
Með því yrði reitur biskupagraf-
anna að kórgrafreit (gerður af
krypt) og fengi það hlutverk að
vera symból eða helgitákn allra
grafminja sameinaðra, sem fund-
ist hafa í Skálholti. Eins og kista
Páls var látin skjóta skjólhúsi yf-
ir brunnin bein ótalinna dauðra,
sem kirkjubruni fletti ofan af,
skal hún nú verða grafartákn
bæði fyrir preláta og skótötra-
menn, sem kirkjumoldin hjúfraði
að sér alla jafnt. Slík tákn bregða
stórum svip yfir dálítið hverfi og
stuðla að því að gera okkur, ríka
og snauða, lífs og liðna, að einni
þjóð. ' *
Glaðir varðenglar velta burt steini grafarmunnans. — Ljósm.: Gísli Gestsson.