Fálkinn - 07.08.1963, Blaðsíða 15

Hann er fyrstur biskup á íslandi, er lifði
í ókvæni — og varð sannheilagur af,
eftir hugsunarhætti samtíðarinnar.
Þorkell Geirason var maður nefnd-
ur, auðugur að landi og lausum aur-
um. Hann var barnlaus og hugðist með
auðlegð sinni efla kirkjulegt líf í ætt-
héraði sínu, eins og þá var vænlegast til
að öðlast fullsælu þessa heims og ann-
ars. Fekk hann Þorlák klerk til að
standa fyrir klausturstofnun í Þykkva-
bæ í Veri. Var þar stofnsett kanokaset-
ur árið 1168 og varð Þorlákur vígður
príor, en síðar ábóti. Reis klaustrið af
myndarskap og stjórnsemi undir klaust-
urreglu hins heilaga Ágústínusar. Af
kíaustrinu í Veri fór mikið orð, fyrir
góða reglu í hvíeina og fagurt kristilegt
líf. Barst frægð þess um allt land og til
annara landa, svo tignir menntamenn
komu þangað, til að kynnast stjórnsemi
Þorláks. Enginn staður eða stofnun á
íslandi, varð eins mikil miðstöð kirkju-
valdsstefnunnar og klaustrið í Veri.
Varð svo jafnt eftir daga Þorláks.
Klaustrið varð auðugt og náði óheppi-
legum tökum á efnahagslífi Vestur
Skaftfellinga — en það er önnur saga.
Klausturlifnaður jafnstaðfastur eins
og í Veri, varð mjög að skapi höfðingja
og auðmanna á Islandi, meðan goða-
kirkjan var enn ósnortin af annarlegum
áhrifum erlendra stefna. Þorákur ábóti
reyndist gætinn stjórnari og auðsæll,
án þess að vera með ofmikinn bægsla-
gang. Enda kom brátt að því, að honum
yrði trúað fyrir stærri verkefnum.
3.
Á Alþingi árið 1174 var kosinn nýr
biskup til Skálholtsstóls í stað Klængs
Þorsteinssonar. Klængur biskup var að
vísu á lífi, en orðinn hrumur og lítt hæf-
ur til kirkjustjórnar. Hlaut Þorákur
ábóti í veri kosningu. Fjárhagur Skál-
holtsstóls var kominn í hið mesta óefni
og því sáu höfðingjar, að til stóls yrði
að fá fésýslumann góðan. Sennilegt er,
að það hafi ráðið mestu um kosningu
Þorláks, hve vel honum hafði tekizt um
rekstur klaustursins í Þykkvabæ. Einn-
ig hefur það ráðið, að Jóni Loftssyni í
Odda og ættmönnum hans, hefur verið
óljúft að fá frænda sinn í Skálholt —
og ekki sízt — þar sem mikið orð fór af
honum sem miklum lærdómsmanni og
sérstökum siðgæðismanni um allt kristi-
legt líferni.
Þorlákur biskup varð fljótar en hann
varði að taka til stjórnar á Skálholts-
stað. Veturinn 1175 gerðist svo þröngt
um fjárhag á Skálholtsstað, að sent var
eftir Þorláki austur í Ver. Hann brá
fljótt við og fór á langaföstu af stað út
í Skálholt. Á leiðinni kom hann við í
Odda hjá Jóni Loftssyni, til að leita
fulltingis hjá honum og ráða. Réðist svo
til, að Jón fór með frænda sínum til
Skálholts. Er þeir komu þangað, voru
þar fyrir Gissur Hallsson í Haukadal
og fleiri héraðshöfðingjar. Þorlákur tók
þegar við forráðum staðarins og varð
að stofna til nokkurra skulda til að rétta
við rekstur staðarins. En fjárhagurinn
olli honum ekki mestra áhyggna, heldur
framkoma einstakra manna og siðferði.
Mikill mannfjöldi flykktist til Skálholts
21. júlí sl. er hin nýja kirkja staðarins
var vígð við hátíðlega athöfn. (Ljós-
mynd. MYNDIÐN).
En stjórnsemi Þorláks var mikil og hygg-
indi, og tókst fljótt að gjörbreyta öllu
á Skálholtsstað. í biskupstíð Þorláks
auðgaðist staðurinn mikið, og reis mjög
að tign og auði um hans daga.
f þennan mund var ófriður mikill
milli íslands og Noregs, svo að menn
réðu Þorláki frá að fara utan til bisk-
upsvígslu. Svo segir í biskupasögum:
„Fyrir sakir ófriðar þess, er þá var milli
Noregs og íslands, er málum var ósett,
þeim er gerst höfðu landq í milli af
vígum og f járupptektum, og dvaldi hann
það um nokkurra vetra sakir.“
Ófriðurinn milli Norðmanna og íslend-
inga á þessum árum, hefur lítt verið
skýrður af sagnfræðingum. En hann á
sínar skýringar og eru eðlilegar á allan
hátt ástæðurnar til hans. En það liggur
fyrir utan verksvið þessarar greinar.
Sumarið 1177 fór Þorlákur utan til
biskup^svígslu. „Kom það fyrir ekki,
þótt hann væri lattur utanferðar fyrir
ófriðar sakir.“ Þegar til Noregs kom,
tók Eysteinn erkibiskup honum vel. En
hann vildi ekki vígja Þorlák, nema til
kæmi samþykkt konungs. En Magnús
konungur og Erlingur jarl, faðir hans,
tóku máli Þorláks þunglega og höfðu
jafnvel í hótunum út af málum þegna
sinna á fslandi. Þetta er í fyrsta skipti,
sem norskur konunugur skipti sér af
Framh. á bls. 28.
FALKINN
15