Fálkinn - 16.03.1964, Blaðsíða 18

HORFST
í AUGU
¥IÐ
DAUÐAIM
i FJÖGUR
ÁR
cldurnar. í Júgóslavíu eru
ekki náttúruleg auðæfi að
því marki að erlend nýlendu-
veldi hefðu ástæðu til að
ssilast þar til valda, hins
vegar er lega landsins þann-
ig að þar verða krossgötur
á þjóðleiðum stórveldanna,
Tyrkir, ítalir og Austurríkis-
menn hafa löngum merg-
sogið þetta fagra fjallaland
og þjakað íbúana. Hver kyn-
slóð í landinu tók þátt i
þrem styrjöldum að minnsta
kosti og tímatalið var ekki
miðað við annað. Fimm alda
yfirráð Tyrkja settu svip
sinn á landið og þjóðlífið og
menninguna, húsagerðarlist
og listvefnaður náði háu
stigi og mótaðist á sérstæðan
hátt. Þrátt fyrir undirokun
og harðstjórn logaði sífellt
frelsisþráin í brjósti allrar
alþýðu, um það vitna sögur
og ummæli um hetjudáðir
forfeðranna, þessar sögur
gengu mann frá manni og
voru ekki festar á blað því
ahur þorri manna var ólæs.
Enn þann dag í dag lifa á
vörum fólksins hetjusöngvar
frá þessum tíma.
Það var þegar seinni
heimsstyrjöldin skall á að
örlögin knúðu dyra fyrir al-
vöru í Júgóslavíu. ítalskar
innrásarsveitir réðust inn í
landið og þýzkir nazistar
lögðu það undir sig. Hér.var
v:ð ofurefli að etja, þýzki
herinn var búinn öllum ný-
t'zku morðvopnum, grár
f.’rir járnum og ofstopafull-
ur. Auk þess var Júgóslavía
snndruð innbyrðis og óvin-
i: nir notfærðu sér aðstöðuna
neð því að deila og drottna
e'ns og Rómverjar forðum.
I n þessi sameiginlega hætta
s?m vofði yfir landinu öilu
varð þó að lokum til þess
að þrýsta íbúunum betur
saman, þótt þeir mæltu á
mismunandi tungu og að-
hylltust óskyld trúarbrögð.
Síðan voru skæruliðasveit-
irnar settar á stofn og skipu-
lagðar. Vopnin var ekki
hægt að fá nema með því
að ræna þeim frá óvininum.
Þjóðverjar komu fram af
grimmd og illmensku, þeir
létu sér ekki nægja að fella
víga karla, heldur murkuðu
þeir líftóruna úr örvasa
gamalmennum til að svala
ónáttúru sinni og iðulega
kom það fyrir að þeir
brenndu bæi og þorp til
grunna og drápu hvert barn.
Óbreyttir borgarar voru
fluttir í löngum lestum í
fárigelsi ög útrýmingarbúð-
ir fyrir engar sakir.
En allt varð þetta aðeins
til þess að sameina Júgó-
siava um einn og sama mál-
stað. Þess var gætt að í
skæruliðasveitunum berðust
hlið við hlið Svartfjalla-
bændur og verzlunarmenn
frá Serbíu, kaþólskir gerðu
að sárum rétttrúaðra og
múhameðstrúarmenn stóðu
vörð með kristnum.
Skæruhernaðurinn var
langt frá því að vera sæld-
arlíf í blómskrýddum
fjallahlíðum.
Lækna höfðum við
enga og hjúkrunargögn af
skornum skammti, oft
urðum við að horfa upp
á félaga okkar deyja án
þess nokkuð væri hægt
að lina þjáningar þeirra,
segir frú Tomasevic. Það
var sárt fyrir foreldra að
þurfa að skilja börn sín
eftir særð og hjálparvana
í klónum á óvinunum.
En við vorum þó langt
frá því að vera bölsýn eða
þunglynd, við vorum ung
og trúðum því statt og
stöðugt að frelsið mundi
sigra.
Tuttugu árum síðar,
þegar ég lít til baka, er
oft erfitt að ímynda sér
hvernig við komumst af.
Oft vorum við á ferð um
grýttar slóðir og áttum
sífellt von á árás, að-
þrengd af sulti og þreytu,
svefnlaus sólarhringum
saman og vorum að kikna
undir byrðum okkar. Ég
minnist þess eitt sinn er
ég var í skógi einum
að nokkrir skæruliðarnir
stilltu sér prúðmannlega
upp í biðröð og héldu
á matardollunum sínum
hljóðir og hófværir. Sult-
urinn og þreytan hafði að
lokum orðið þeim ofviða
og þeir voru orðnir of-
skynjunum og hugarór-
um að bráð, þeir stóðu á
því fastar en fótunum að
þeir væru staddir þarna
fyrir framan heljarmikið
eldhús og biðu þarna eftir
rjúkandi réttum í skál-
ina sína. Það var kynleg
sjón að sjá þá standa
þarna í röð og bíða . . .
Ég varð vitni að því
oftar en einu sinni að
þeir sem verst voru haldn-
ir, réðust með hnif og
gaffli á trjástofn í þeirri
trú að þarna væri góm-
sæt steik, þeir hámuðu í
sig laufblöðin og sumir
sem voru þungt haldnir
af taugaveiki, sem orsak-
aðist af sárum, þeir féllu
á fjórar fætur og bitu
gras eins og sauðfé.
Oft vorum við á ferð
í hörkugaddi og hríðar-
byljum hátt upp í fjöllum
og gátum hvergi vænst