Fréttablaðið - 10.10.2009, Blaðsíða 20

20 10. október 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Svafa Grönfeldt skrifar
um háskóla
Ísland þarf sterka og framsækna háskóla
og víðsýnt og hugrakkt
háskólafólk sem aldrei
fyrr. Það er hlutverk
háskólanna að skapa og
miðla þekkingu en ekki síður að
þroska og blása ungu fólki hvatn-
ingu í brjóst til að berjast fyrir
hugsjónum sínum og hafa áræðni
og þekkingu til að skapa nýja
framtíð. Hámenntað vinnuafl er
að margra mati talið geta ráðið
úrslitum um vöxt og afkomu þjóða
á næstu áratugum. Áhættan fyrir
fámennar þjóðir getur falist í
bylgju fólksflutninga í formi þekk-
ingartaps (e. brain drain) frá einu
landi til annars. Þær þjóðir sem
illa verða úti missa sitt hæfasta
fólk sem leiðir til minnkandi fram-
leiðni, lægra tæknistigs, minnk-
andi nýsköpunar og lægri skatt-
tekna. Hvað gerist á Íslandi?
Afturhvarf til fortíðar
er ekki ávísun á framfarir
Í heimi þar sem samkeppnishæfni
þjóða er best tryggð með þekk-
ingarafli stöndum við nú frammi
fyrir miklum niðurskurði til
háskólamenntunar. Líkt og aðrir
í samfélaginu munu háskólarn-
ir axla þær byrðar en samtím-
is verðum við að standa vörð um
gæði og valfrelsi fræðimanna
og háskólanema þó kreppi að.
Enda hefur engin af þeim þrem-
ur skýrslum sem unnar hafa verið
fyrir menntamálaráðuneytið síð-
astliðið ár mælt með því. Það er
einmitt á krepputímum sem víð-
sýni, samstaða og umburðar-
lyndi fyrir því sem ólíkt er skilar
mestum árangri.
Erum við ofmenntuð þjóð?
Uppbygging þekkingarsamfélags
er vopn 21. aldarinnar. En hvernig
stöndum við? Erum við ofmennt-
uð þjóð sem ekki hefur efni á fjöl-
breyttri flóru háskóla? Í skýrslu
OECD, Education at a Glance
(2009), kemur fram að Íslending-
ar verja aðeins sem nemur 1,1%
þjóðarframleiðslu til háskóla-
menntunar. Til samanburðar
verja Finnar 2,6% þjóðarfram-
leiðslu til háskólamenntunar,
Danir 1,7% og Svíar 1,6%. Í töl-
fræðiárbók norrænu ráðherra-
nefndarinnar frá 2008 má svo sjá
tölur um menntunarstig á Norður-
löndum. Þar kemur fram að aðeins
18% íslenskra karla á aldrinum
15-74 ára hafa lokið háskólaprófi,
samanborið við 21-24% karla á
öðrum Norðurlöndum. Ísland
er einnig lægst þegar kemur að
háskólamenntun kvenna, en 20%
íslenskra kvenna (á aldrinum 15-
74 ára) hafa lokið háskólaprófi,
samanborið við 21-31% annarra
norrænna kvenna. Enn er
því mikið verk óunnið og
efla þarf íslenska háskóla
á komandi árum til að
skapa ungu fólki tæki-
færi til náms og starfa í
samfélagi sem heillar og
getur boðið starfsskil-
yrði og lífskjör eins og
best gerist.
HR hefur skapað 200
ný sérfræðistörf
Ísland þarf öfluga sjálfstæða
háskóla. Háskólinn í Reykjavík
hefur þar mikilvægu hlutverki
að gegna. Á undanförnum árum
hefur Háskólinn í Reykjavík skap-
að hátt í 200 sérfræðistörf. Störf
sem laðað hafa aftur heim marga
af fremstu sérfræðingum lands-
ins. Nú eru á fjórða tug sprotafyr-
irtækja starfandi í samstarfi við
eða innan veggja HR sem hafa nú
þegar skapað tugi starfa og eru
líkleg til að skapa hundruð nýrra
starfa á komandi árum. Yfir 100
viðskiptaáætlanir hafa litið dags-
ins ljós það sem af er þessu ári.
Samstarf um rekstur Klaksins;
nýsköpunarmiðstöðvar atvinnu-
lífsins og um rekstur Hugmynda-
húss háskólanna með Listaháskóla
Íslands eru dæmi um þá áherslu
sem HR leggur á nýsköpunar- og
frumkvöðlastarf.
Rannsóknarvirkni og akademísk-
ur styrkur HR hefur vaxið hratt
HR er nú með fleiri birtingar
á alþjóðlegum ritrýndum vett-
vangi á sínum meginfræðasvið-
um en aðrir háskólar hér á landi.
Alls eru birtingar fræðimanna
HR á þessum vettvangi yfir 400
á ári og hafa þær tvöfaldast síðan
árið 2005. HR hefur jafnframt á
að skipa hæsta hlutfalli doktors-
menntaðra kennara í íslenskum
háskólum á sviðum viðskipta- og
lagamenntunar.
HR hefur forskot
á sviði atvinnulífsgreina
Háskólinn í Reykjavík hefur
skapað sér sérstöðu sem háskóli
atvinnulífsins: HR er stærsti
tækni- og viðskiptaháskóli lands-
ins. Skólinn útskrifar um 2/3 af
öllu tæknimenntuðu háskólafólki
hér á landi (sjá mynd). Jafnframt
útskrifast nú fleiri viðskiptafræð-
ingar frá HR en öðrum innlendum
háskólum. Mikil ásókn er í nám
við skólann enda er hann þekkt-
ur fyrir framsæknar kennslu-
aðferðir og öfluga stúdentaþjón-
ustu. Opni háskólinn í HR þjónar
síðan fjölbreyttum símenntun-
arþörfum atvinnulífsins með
fleiri hundruðum námsleiða og
þúsundum þátttakenda ár hvert.
Frammistaða nemenda HR á inn-
lendum og erlendum vettvangi
talar einnig sínu máli. Sem dæmi
má nefna að HR-ingar hafa unnið
hönnunarkeppni verkfræðinema
tvö ár í röð, hlotið bronsverðlaun
á heimsleikum MBA-nema, orðið
heimsmeistarar í gervigreind sl.
tvö ár og náð langt í erlendum
málflutningskeppnum laganema.
Auk þess sem þeir eru eftirsóttir
til starfa í íslenskum fyrirtækjum
og stofnunum.
Háskólafólk standi saman
Fjöldi rekstrareininga á háskóla-
stiginu skiptir minna máli en
gæði þeirra og skilvirkni. Háskól-
inn í Reykjavík og Háskóli Íslands
eru tveir stærstu háskólar lands-
ins. Báðir gegna þeir mikilvægu
hlutverki og báðir hafa þeir sína
sérstöðu. Annar er í eigu ríkisins
hinn í eigu atvinnulífsins. Annar
hefur breiddina en hinn hefur sér-
hæft sig á tilteknum fræðasviðum.
Við þurfum að nýta það besta úr
ólíkum rekstrarformum háskól-
anna. Einn ríkisháskóli með vel
á annan tug þúsunda nemenda og
starfsfólks er ekki endilega trygg-
ing fyrir skilvirkni í rekstri. Gæði
menntunar eru ekki heldur háð
heildarstærð háskóla nema að litlu
leyti. Einstök fagsvið þurfa hins
vegar að ná ákveðinni lágmarks-
stærð til að tryggja hagkvæmni
og gæði hvert á sínu sviði. Þetta
rennir stoðum undir hugmyndir
menntamálaráðherra um verka-
skiptingu háskólanna.
Mikið og gott starf hefur verið
unnið í háskólunum undanfar-
in ár. Nú þurfum við að gera enn
betur fyrir minna fjármagn. Ég
vil hvetja nemendur og starfs-
fólk háskólanna allra til að sýna
hvert öðru vinsemd og virðingu
og skapa þannig frjóan jarðveg
fyrir nýjar lausnir, samvinnu og
enn kröftugra háskólastarf.
Höfundur er rektor Háskólans í
Reykjavik.
UMRÆÐAN
Jóhanna Sigurðardóttir
skrifar um erlend lán
Ekki er ofsögum sagt af Alþjóða gjaldeyris-
sjóðnum. Nú gengur maður
undir manns hönd og hefur
upp þann söng að AGS sé að
þvinga upp á okkur meiri
lánum en við þurfum og
þau séu þess utan tilgangs-
laus og til þess eins fallin að auka
kostnað ríkissjóðs.
Það er þó mála sannast að Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn hefur hvorki
beitt Íslendinga brögðum frjáls-
hyggjunnar eins og hann var að
sögn alræmdur fyrir annars stað-
ar, né heldur hefur hann troðið upp
á okkur lánum. Þvert á móti hefur
hann dregið endurskoðun 1. áfanga
sameiginlegrar áætlunar Íslands
og AGS og afhendingu annars hluta
umsaminna lána úr hömlu vegna
deilna okkar við Breta og Hollend-
inga um Icesave. Sá dráttur sem
orðið hefur er hvorki til þess fall-
inn að auka trúverðugleika AGS
né endurreisnar efnahagslífs á
Íslandi.
Upphæð lána stöðugt til endurmats
Það virðist gleymast í þessari
umræðu að samkvæmt skýrum þing-
vilja um fjárhagslega fyrirgreiðslu
frá AGS og viljayfirlýsingu stjórn-
valda um samstafið við sjóðinn, þá
er gert ráð fyrir að efnahagsáætl-
unin sé endurskoðuð ársfjórðungs-
lega. Þannig er samið um AGS-lánið
og norrænu lánin að ekki er skylt að
taka á móti lánunum umfram það
sem Íslendingar telja sig þurfa vegna
endurreisnarinnar. Komi í ljós við
einhverja af endurskoðunum efna-
hagsáætlunarinnar að ekki þurfi á
frekari lánum að halda, þá verður
þeim hafnað og þar með getum við
sparað okkur umtalsverðan vaxta-
kostnað. Er það virkilega svo að
þetta sé ekki öllum ljóst?
Mjög líklegt má telja að í kjölfar
1. endurskoðunar verði lánsþörfin
endurmetin og áætluð upp á nýtt.
Það er hins vegar afar mikilvægt
fyrir trúverðugleika efnahagsáætl-
unarinnar að sýna fram á að Ísland
hafi tryggt sér fullnægjandi fjár-
mögnun næstu misserin og árin
og þar gegna lánapakkar AGS og
vinaþjóða miklu máli.
Fjármögnun mögulegra útgjalda
í erlendri mynt
Í efnahagsáætlun stjórnvalda er
gert ráð fyrir að utanaðkomandi
erlend fjármögnun sé nauðsynleg
upp á 5 milljarða Bandaríkjadala,
ca. 2 milljarða frá AGS og ca. 3
milljarða frá öðrum ríkjum. Þetta
er til þess að hafa borð fyrir báru
og lenda hvorki í sjóðsþurrð við end-
urskipulagningu lána ríkisins né of
stórum sveiflum á gjaldeyrismark-
aði. Í þessu sambandi er vert að
hafa í huga að erlendir aðilar eiga
hér fjáreignir, m.a. í jöklabréfum
fyrir um nokkur hundruð milljarða
króna, og á næsta og þar næsta ári
liggur fyrir að greiða þarf um 200
milljarða vegna erlendra
lána ríkissjóðs. Ríkissjóð-
ur þarf að geta sýnt fram á
að hægt verði að standa við
þessar skuldbindingar með
afgerandi hætti.
Þau gjaldeyrishöft sem
sett voru á fyrir árslok
2009 eru ill nauðsyn við
núverandi aðstæður, m.a.
vegna ofangreindra skuld-
bindinga við erlenda aðila
og takmarkaðs gjaldeyris-
varasjóðs til að standa skil á þeim.
Seðlabankinn hefur birt stefnu um
slökun haftanna sem samþykkt var
af ríkisstjórninni nú í sumar. Stefnt
er að því að opna fyrir innflæði fjár-
magns á næstu mánuðum og lina
síðan höftin í áföngum án þess að
gengisstöðugleika verði ógnað. Hér
skiptir samstarfið við AGS sköp-
um. Seðlabanka Íslands opnast von-
andi aðgangur að umsömdu láni frá
sjóðnum auk lána frá Norðurlöndum
og Póllandi sem þegar hefur verið
samið um en eru háð endurskoð-
un sjóðsins á framgangi efnahags-
áætlunarinnar. Færeyingar hafa
hins vegar þegar veitt okkur lán af
höfðingsskap sínum án skilyrða.
Gjaldeyrishöft og greiðslufall
í stað erlendra lána?
Áður en gjaldeyrishöftin verða
afnumin þarf að sýna fram á að
ríkið hafi tiltækan gjaldeyri til að
standast mögulegt útstreymi fjár-
eigna íslenskra og erlendra aðila,
og að sá gjaldeyrir sé vel fjár-
magnaður. Því er það mat flestra,
m.a. Seðlabanka og efnahags- og
viðskiptaráðuneytis, að afleiðing
af frekari drætti á eflingu gjald-
eyrisvarasjóðsins (með lánum frá
AGS og vinaþjóðum eða með öðrum
hætti) verði sú að gjaldeyrishöft
verði ekki afnumin, lánshæfismat
ríkisins falli m.a. með þeim afleið-
ingum að tilteknir fjárfestar verði
að draga sig til baka frá Íslandi
og fjármögnun orkufyrirtækja
og sveitarfélaga verði torveldari.
Þrýstingur mun þá aukast á frek-
ara fall krónunnar, sem aftur felur
í sér hækkandi verðbólgu, meira
atvinnuleysi og auknar skuldir
atvinnulífs og heimila.
Gjaldeyrislánin frá AGS og vina-
þjóðum eru því forsenda þess að
gjaldeyrishöftin verði afnumin án
frekara hruns íslensku krónunnar,
auk þess sem möguleikum íslenska
ríkisins til að standa við afborgan-
ir af lánum væri teflt í tvísýnu.
Greiðslufall af hálfu ríkisins væri
nýtt risavaxið áfall að glíma við.
Hvorutveggja myndi hamla endur-
reisn atvinnulífs og heimila og festa
kreppuna í sessi um ókomin ár.
Höfundur er forsætisráðherra.
Óþarfi eða nauðsyn?
Gjaldeyrislánin frá AGS og
vinaþjóðum eru því forsenda
þess að gjaldeyrishöftin verði
afnumin án frekara hruns
íslensku krónunnar.
JÓHANNA
SIGURÐARDÓTTIR
Sjálfstæð þjóð þarf sterka
og framsækna háskóla
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
H
ás
kó
lin
n
í R
ey
kj
av
ík
H
ás
kó
li
Ís
la
nd
s
H
ás
kó
lin
n
á
B
ifr
ös
t
H
ás
kó
lin
n
á
Ak
ur
ey
ri
Viðskiptafræði
Lögfræði
Tæknigreinar
Útskrifaðir nemendur
úr grunn- og meistara-
námi árið 2008
SVAFA GRÖNFELDT
T Ý R BRAGI ÞÓRSMÖRK
Hlýir og góðir með gott grip. Mjög hlý og vatnsfráhrindandi.Vindhelt og vatnsfráhrindandi.
vettlingar barna dúnvesti úlpa
Verð: 64.800 kr.Verð: 19.800 kr.Verð: 3.200 kr.
Einnig fáanleg
í rauðu & svörtu
Einnig fáanlegirí svörtu