Fréttablaðið - 10.10.2009, Qupperneq 22

22 10. október 2009 LAUGARDAGUR
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til
að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og
bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið
er á móti efni á netfanginu greinar@
frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar
sem finna má nánari leiðbeiningar.
Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í
Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum
miðlunum að hluta eða í heild.
Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til
að stytta efni.
UMRÆÐAN
Haraldur L. Har-
aldsson skrifar um
greiðsluverkfall
Nýjustu upplýsing-ar um erlendar
skuldir bankanna eru
frá 30. september 2008.
Þá voru þær 10.317
ma.kr. Þar af voru 7.412
ma.kr. í erlendum kröf-
um, útlánum og eignum erlend-
is. Þannig voru erlendar skuldir
banka nettó gagnvart útlöndum í
september 2008 2.905 ma.kr., sem
er þá væntanlega sá gjaldeyr-
ir sem bankarnir tóku að láni og
komu með til Íslands. Þegar rætt
er um að erlendar skuldir þjóð-
arbúsins séu 240% af landsfram-
leiðslu eru þessar skuldir ekki með
taldar. Þannig má ætla, miðað við
það sem AGS hefur sagt, um þol-
mörk þjóðarbúsins til greiðslugetu
á erlendum skuldum að þessar
skuldir verða ekki greiddar.
Skipting útlána innlánsstofnana
Þegar rýnt er í skiptingu útlána
innlánsstofnana á milli lána í krón-
um og gengistryggðra lána kemur
í ljós að erlendar skuldir innláns-
stofnana nettó samsvara nokkurn
veginn gengistryggðum útlánum
þeirra. Þannig má ætla að geng-
istryggð lán hafi verið fjármögn-
uð með þessum erlendu lántökum
og verða ekki greidd nema þá að
hluta með skuldabréfum í íslensk-
um krónum eða þá með yfirtöku
erlendra kröfuhafa á bönkunum.
Gengistryggð lán innlánsstofn-
ana voru um 61% af útlánum
þeirra miðað við stöðuna í sept-
ember 2008. Það er mikil áhætta
fyrir nýju bankana að vera með
svo hátt hlutfall af útlánasafni
í gengistryggðum lánum, mikil
gengisáhætta. Að sjálfsögðu skipt-
ir máli hvernig þessi útlánasöfn
verða tekin yfir, þ.e.a.s. með hvað
miklum afföllum nýju bankarnir
taka þessi útlán yfir. Þannig gæti
hlutfallið raskast. Engu að síður
er áhætta bankanna mikil ef hátt
hlutfall af útlánasafni þeirra er í
gengistryggðum lánum. Það eru
miklir hagsmunir fyrir bankana að
breyta gengistryggðum útlánum í
krónulán. Hagsmunirnir eru ekki
síðri fyrir bankana eins og
fyrir lántakendur.
Gengið er út frá því að
ekki hafi verið mikið um
ný gengistryggð lán eftir
desember 2007. Ef það
er rétt skýrist hækkun á
gengistryggðum útlánum
innlánsstofnana frá 31.
des. 2007 úr 1.558 ma.kr. í
2.963 ma.kr. 30. sept. 2008
eða um 1.405 ma.kr. af
fallandi gengi krónunnar.
Hvaða fyrirtæki og heim-
ili geta tekið á sig slíka hækkun
lána, eða um 90%? Samkvæmt
upplýsingum frá Seðlabankan-
um voru gengistryggð lán heim-
ila í árslok 2008 315,4 ma.kr. eða
10,6% af öllum gengistryggðum
útlánum banka í september 2008.
Sömuleiðis nema gengistryggð
lán heimila ekki nema 22,4% af
þeirri hækkun sem varð á geng-
istryggðum lánum frá árslokum
2007 til september 2008, sem staf-
aði svo til eingöngu af falli krón-
unnar. Hver er í raun vandinn við
að leysa þennan skuldahluta heim-
ilanna? Af framanrituðu má ljóst
vera að nýju bankarnir hljóta að
þurfa að knýja á um að gengis-
tryggðum lánum verði breytt í
krónulán. Þannig eru hagsmunir
þeirra ekki síðri en heimilanna og
þar af leiðandi á að semja um það
á milli kröfueigandans og skuld-
arans hvernig með þessi mál verði
farið. Bankarnir geta ekki gert
þetta einhliða. Því ítreka Hags-
munasamtök heimilanna tilboð
sitt til sáttar um að gengistryggð-
um lánum verði breytt í krónulán.
Þessi leiðrétting greiðist ekki úr
ríkissjóði, þar sem lántökur bank-
anna, sem standa á bak við geng-
istryggð útlán þeirra, verða ekki
greiddar nema þá að litlum hluta.
Hvað varð af þeim gjaldeyri
sem stóð á bak við þessi útlán,
þ.e.a.s. erlendar skuldir innláns-
stofnana nettó gagnvart útlöndum.
Stór hluti gengistryggðra lána var
ekki greiddur út í erlendri mynt
heldur krónum. Hér hefur skap-
ast tækifæri fyrir ákveðna aðila
með gjaldeyri. Er mögulegt t.d.
að eigendur bankanna hafi fengið
arð greiddan með erlendum gjald-
eyri, m.ö.o. notað íslenska lántak-
endur til að fjármagna arðgreiðsl-
ur í erlendri mynt. Ef svo er hvar
eru þeir peningar?
Verðtrygging
Það eru einkum tvær meginleið-
ir til að afla tekna. Annars vegar
með vinnu og þá sem launamað-
ur og hins vegar „að láta peninga
vinna fyrir sig“ eins og sagt er.
Hvernig síðan peningarnir vinna
getur verið á margvíslegan hátt.
Ein leið getur verið að kaupa sér
fasteign til að búa í og þá jafn-
vel með lántöku. Ávinningurinn
af því er að skapa sér eigið fé og
hins vegar að hafa bústað til að
búa í. Annað sparnaðarform getur
verið að leggja peninga inn á verð-
tryggða bankabók eða kaupa verð-
tryggð skuldabréf o.s.frv. Nú þykir
eðlilegt, í því ástandi sem er, að
tekjur þeirra sem afla tekna með
vinnu verði skertar. Hér er ekki
verið að tala um stöðvun á hækk-
un launa heldur beinlínis lækkun
launa. Nýverið hafa verið sett lög
um lækkun launa hjá hópi opin-
berra starfsmanna. Allt vegna
efnahagsástandsins. Á sama tíma
sem þetta gerist er margur launa-
maðurinn sem lagt hefur sinn
sparnað í íbúðarhúsnæði búinn að
tapa þeim sparnaði og gott betur.
Auk þessa er fólk að missa vinn-
una. Við þessa stöðu er það stefnan
að hinn almenn launamaður skuli
bera alla hækkun á lánum sem eru
verðtryggð og/eða gengistryggð.
Vísitala neysluverðs mælir ekki
rétt neyslumynstur eins og það er.
Vísitalan hefur hækkað að undan-
förnu m.a. vegna gengisfalls krón-
unnar. Á sama tíma dregst inn-
flutningur saman og eftirspurn
eftir innlendum vörum eykst.
Hefur verið tekið tillit til þess við
mælingu vísitölunnar? Sömu vörur
eru ekki í innkaupakörfunni í dag
og voru fyrir tveimur árum, sem
ætti að hafa áhrif á vísitöluna.
Einnig er ljóst að vísitala neyslu-
verðs nú er að hækka m.a. vegna
efnahagshruns á Íslandi, sem
getur ekki réttlætt hækkun á höf-
uðstól lána heimila og fyrirtækja.
Er eðlilegt að þegar útsölur hætta
þá leiðir það til hækkunar á verð-
tryggðum lánum? Er eðlilegt að
þegar ríkisstjórnin hækkar álög-
ur þá hækki lán landsmanna? Það
hlýtur að teljast eðlilegt að vísitala
neysluverðs verði tekin til endur-
skoðunar og hún leiðrétt eða jafn-
vel tekin úr sambandi a.m.k. tíma-
bundið. Ef slík ákvörðun verður
tekin kemur það til með að virka
bæði á innlán og útlán. Einnig á
skuldabréf sem Íbúðalánasjóður
hefur selt. Verði þessi leið farin
lendir kostnaður ekki á ríkissjóði.
Höfuðstóll innistæðueiganda
minnkar ekki, heldur dregur úr
ávöxtuninni. Á síðustu tólf mán-
uðum hefur vísitala neysluverðs
hækkað um 11%, þar af leiðandi
hafa verðtryggð lán hækkað sem
því nemur. Á sama tíma hafa laun
lækkað, kaupmáttur dregist saman
og atvinnuleysi farið úr 3,1% á
öðrum ársfjórðungi 2008 í 9,1% í
sama ársfjórðungi 2009.
Tillaga Hagsmunasamtaka
heimilanna til sáttar
Hagsmunasamtök heimilanna
ítreka tillögur sínar um að komið
verð til móts við heimili og fyrir-
tæki í landinu:
1. Gengistryggðum lánum verði
breytt í verðtryggð lán miðað við
það gengi sem var þegar lán var
tekið.
2. Vísitala neysluverðs verði
leiðrétt.
3. Þak verði sett á verðtryggingu
þar til varanleg lausn finnst í lána-
málum landsmanna.
Hér skiptir tíminn miklu máli.
Höfundur er hagfræðingur.
Af hverju greiðsluverkfall?Í tilefni afmælis
UMRÆÐAN
Ellert B. Schram
skrifar
Í dag, tíunda októ-ber, tek ég enn einu
sinni upp á því að
eiga afmæli. Það sjö-
tugasta, hvorki meira
né minna og enda
þótt það þyki sumum
hár aldur, þá er ekk-
ert annað í kortunum en taka
því. Annars væri ég dauður!
Það kann að þykja óvana-
legt uppátæki að skrifa blaða-
grein í tilefni af eigin afmæli
en það er þó alténd skárra
heldur en að semja minningar-
grein um sjálfan sig! Ekki það
að ég taki mér penna í hönd
til að skrifa um mig lofmæli
eða afrekasögu. Það bíður
betri tíma. Nei, tilefni þessar-
ar greinar er fyrst og fremst
að koma á framfæri þakklæti
til alls þess samferðafólks
sem ég hef mætt á þessari sjö-
tíu ára lífsleið minni. Ég hef
nefnilega verið svo heppinn á
þessari skemmtilegu vegferð,
að eiga þess kost að kynnast,
starfa með, skemmta mér með
og jafnvel rífast við mann og
annan, sem hefur verið dásam-
legur þverskurður af fólki eins
og það gerist best.
Í skólanum í gamla daga,
fótboltanum, lögfræðinni,
blaðamennskunni, embættis-
störfum, þingmennsku, stjórn-
málaflokkunum, á golfvellin-
um, í fjölskyldunni og forystu
allskyns félagasamtaka hef ég
átt því láni að fagna að kynn-
ast konum og körlum af öllum
stærðum og gerðum, sem hafa
glatt mitt hjarta og kennt mér
svo margt. Ég hélt
lengi að ég væri útval-
inn og einstök guðs-
gjöf, einn og sér, en ég
hef fyrir löngu áttað
mig á því, að manneskj-
urnar, hver um sig, eru
allar guðsgjafir og í
rauninni engin annarri
merkilegri. En merki-
lega merkilegar samt.
Og fyrir vikið hef ég
tröllatrú á framtíð hins
íslenska samfélags.
Nú stæði auðvitað upp á mig,
á þessum tímamótum, að bjóða
öllu þessu fólki til veislu og
láta það syngja afmælissöng-
inn og hrópa húrra fyrir mér.
Mikið væri það gaman að sjá
ykkur öll.En þá þyrftu gest-
irnir að kaupa gjafir og blóm,
sem ég þarf ekkert á að halda.
Bæði á ég nóg af veraldlegum
eignum og svo væri það senni-
lega stílbrot, ekki satt, í miðri
kreppunni.
Af mér er það að frétta að
ég er enn að leita að steininum
helga, er við hestaheilsu og
nokkuð ern miðað við allt sem
gengið hefur á um dagana. Ég
er enn í farsælu hjónabandi
með Ágústu, sem segir meira
um hana og ágæti hennar,
heldur en mig. Og öll börnin
sjö sýna mér væntumþykju og
meiri virðingu en ég á skilið.
En síðast en ekki síst vil ég
sem sagt nota þennan afmælis-
dag minn til að koma kveðjum
til allra þeirra sem hafa haft
saman við mig að sælda á
gengnum áratugum og gefið
mér trú og sannfæringu fyrir
því lögmáli að lífið eru skin
og skúrir, flóð og fjara, sorg
og gleði, hlátur og grátur,
vor og haust, upp og niður,
upp og niður. Sól sest, sól rís.
Sem þýðir það eitt að upp úr
kreppunni munum við rísa og
bjartir dagar munu bíða okkar
áður en um langt líður.
Með bestu afmælis- og
baráttukveðjum.
Höfundur er kominn
á áttræðisaldur.
ELLERT B SCHRAM
Ég hef nefnilega verið svo
heppinn á þessari skemmti-
legu vegferð, að eiga þess
kost að kynnast, starfa með,
skemmta mér með og jafnvel
rífast við mann og annan
HARALDUR LÍNDAL
HARALDSSON