Fréttablaðið - 31.10.2009, Blaðsíða 30

30 31. október 2009 LAUGARDAGUR
Þ
að fylgir því sam-
bland af gleði og létti
að afrakstur tíu ára
rannsóknarstarfs
sé loksins komið út
á bók, segir Óskar
Guðmundsson um ævisögu Snorra.
„En ég væri óærlegur ef ég viður-
kenndi ekki að þessu fylgir líka
viss eftirsjá. Þetta sköpunarstarf
hefur verið dásamlegt, jákvæð
lífsreynsla og gefandi lærdóms-
ferli.“
Fyrir áratug var Óskar að taka
saman bókaflokkinn um Aldirn-
ar þegar sú hugmynd fæddist að
skrifa ævisögu Snorra Sturlusonar.
„Hvarvetna á fyrstu öldum Íslands-
byggðar er heimildaarfurinn allt-
af eitthvað tengdur Snorra og ég
fékk þá hugmynd að reyna að gera
honum skil í heildstæðri ævisögu.
Ég er mjög upptekinn af töfrum
tímans; það er eitthvað í hverjum
tíma sem á sér engin fordæmi og
er nýtt en líka alltaf eitthvað sem
hefur hliðstæðu í sögunni. Ég er
líka mikill áhugamaður um pólitík
og bókmenntir og hvort tveggja
var aðalviðfang Snorra Sturlu-
sonar. Það hafa verið gerð ákveð-
in drög að ævisögu Snorra, eins og
Sigurður Nordal gerði, og ágrip af
ævi hans en engar tilraunir til að
skrifa heildstæða ævisögu. Þetta
var kannski rannsóknarviðfang
sem beið manns eins og mín með
þessi áhugamál og bakgrunn. Það
má því eiginlega segja að Snorri og
þetta verkefni hafi kallað á mig.“
Óx með tímanum
Óskar byrjaði strax á því að viða að
sér efni og leita úrræða til að geta
helgað sig bókinni. „Undanfarin
þrjú ár hef ég getað haft þetta að
aðalstarfi. Mér tókst það meðal
annars vegna þess að það var stofn-
að merkilegt félag, Snorrasam-
bandið, sem hjálpaði mér til að geta
lifað af. Svo fékk ég þokka á þess-
um stað, Reykholti, fyrir nokkrum
árum. Bjó fyrst um sinn í fræði-
mannsíbúð en ákvað svo að flytja
hingað. Fyrir mann í mínu starfi er
líklega hvergi betra að vera.“
Óskar segir það vinna með bók-
inni að hún er skrifuð á löngum
tíma. „Verkið kallaði alltaf á stærri
hluta af mér og það var margt sem
hjálpaði til í tímanum, til dæmis
hefur ýmislegt rannsóknarkyns
á undanförnum áratug ýtt mjög
undir vinnu af þessum toga.“
Talar til okkar tíma
Að mati Óskars á saga Snorra
Sturlusonar sérstaklega ríkt erindi
við íslenskt samfélag nú á dögum.
„Við höfum gengið í gegnum ofboðs-
legt hrun; fall samfélags má segja.
Það eru svo ótal margar hliðstæð-
ur milli samtíma Snorra og þeirra
tíma sem við lifum. Við sjáum
hversu veik samfélög geta orðið
þegar framkvæmdavald er veikt.
Við reynum það að Íslendingar voru
að ýmsu leyti á háu menningarstigi
á Sturlungaöld, að minnsta kosti
höfðingjastéttin. Allt fór það nú for-
görðum. Það vill stundum gleym-
ast að söguleg þróun er ekki alltaf
upp og fram á við; það eru hæðir og
dalir, stundum djúpir. Eins fjallar
þetta verk um það sem við menn-
irnir erum sífellt að berjast við í
vanmætti okkar, græðgi, hégóma-
skap, ofdirfð og dramb: þetta eru
sígild viðfangsefni sem Snorri og
hans samtími tókust á við rétt eins
og við nú.“
Tengsl Snorra, og Íslands, við
útlönd eru mikilvægur þáttur í
sögu Snorra og kallast á við okkar
tíma að dómi Óskars.
„Það má segja að það komi upp
alls konar Icesave-mál í sögu
Snorra; það er útrás í gangi á þess-
um tíma. Það voru alls kyns erlend
tengsl og sambönd, sem voru vand-
meðfarin en nauðsynleg. Íslenskir
höfðingjar voru ævinlega að keppa
um hylli konunga og valdamanna í
Noregi. Þetta er á tímum þar sem
við notum sama tungumálið og
önnur norræn samfélög. Það er gíf-
urlega mikilvægt þegar við reyn-
um að skilja þetta samfélag og
Snorra Sturluson. Hann var maður
sem réð yfir menningarauðmagni,
sem hvarvetna gat talað og notaði
það greinilega til að koma ár sinni
fyrir borð hjá hirðinni í Noregi. Og
hann var náttúrulega auðkýfingur,
hann var ævintýralega voldugur og
auðugur. Það sem er líka sláandi er
að hann er áhrifamikill og ríkur á
tímum þar sem vopnin töluðu yfir-
leitt. En það eru hins vegar engin
dæmi þess að Snorri hafi nokkurn
tímann beitt vopnum. Að því leyti
til líktist hann fóstra sínum, Jóni
Loftssyni, meira en föðurfjölskyldu
sinni, Sturlungum, sem voru vopna-
skakarar og rollukarlar á Vestur-
landi.“
Kynntist upphefð og niðurlægingu
Óskar segir ýmislegt úr ævi Snorra
kallast á við samtímann; Snorri hafi
til dæmis verið auðkýfingur sem
kynntist bæði upphefð og niðurlæg-
ingu. „Miðaldasamfélagið var mjög
næmt gagnvart sæmdinni og kröf-
unni um sæmd og virðingu. Mér
finnst samfélagið sem við búum í
í dag stundum ganga út á þetta; á
tíðum geta peningar talað í þágu
þessarar sæmdar og þeirrar virðing-
ar en stundum hafa þeir bara ekkert
að segja. Auðvitað var það þannig
með Snorra að hann var á vissum
tímum fyrirlitinn en á öðrum var
hann hafinn til vegs og virðingar.
Þegar kom að ævilokum hans var
hann hvorki hátt skrifaður meðal
valda- og áhrifamanna á Íslandi né
meðal náinna venslamanna sinna,
sem stóðu að vígi hans.
Það sem einkennir Snorra er
ákveðin tvíhyggja; hann er frelsis-
sinni, en hann er líka konungssinni
og aðdáandi konungsveldisins. En
það er líka áberandi að hann er
tækifærissinni. Hann skiptir oft um
flokka, stundum að óvörum, í þeirri
pólitík sem hann rak. Margir stjórn-
málamenn ættu að geta skoðað sig í
spegli í gegnum þetta.“
Myndin af Snorra
Samtímaheimildir um Snorra
Sturluson eru brotakenndar. Í bók
sinni bregður Óskar því stundum á
það ráð að sviðsetja atburði til að
fylla í eyðurnar. Hann leikur sér
líka með útlit Snorra og dregur
upp af honum nýja mynd. „Það er
auðvitað bara leikur, eins og menn
hafa lengi stundað. Myndin sem
var lengi ríkjandi útlitslega var
mynd sem birtist í Noregskonunga-
sögu Snorra Sturlusonar, sem kom
út í Noregi laust fyrir aldamótin
1900. Síðar kom svo í ljós að þessi
mynd, og eftirmyndir af henni, var
í rauninni sjálfsmynd listamanns-
ins. Eftir að Kristján Eldjárn, sem
var mikill alþýðuforingi varð for-
seti og menn sáu allt það fegursta
í íslenskri menningu í honum, þá
fóru listamenn hins vegar að sjá
Snorra Sturluson meira sem bjart-
an yfirlitum og sköllóttan mann.
Ég geri ráð fyrir að Snorri hafi
verið óhófsmaður í mat og drykk.
Ég leiði líka líkur að því að hann
hafi verið gigtarsjúklingur og þess
vegna svona fanginn af heitu vatni
og gufu. Það er þekkt úr mannkyns-
sögunni að heitt vatn laðaði til sín
volduga menn; Karlamagnús keis-
ari valdi til dæmis Achen sem höf-
uðaðsetur sitt vegna heitra linda af
því að hann var gigtar sjúklingur. Í
sjálfu sér gæti það átt við Snorra
Sturluson og út frá því leik ég mér
dálítið með hvernig hann hefur
getað litið út.”
Að mati Óskars hefur söguvitund
Íslendinga farið hnignandi á und-
anförnum árum. Hann hafi reynt
að skrifa bók sem auðveldi aðgengi
að menningararfinum. „Ég spyr:
Hvaða framtíð á sögulaust samfé-
lag? Miðaldasagan er auðvitað part-
ur af þessari sögu þótt hún sé langt
í burtu. Ég vona að mér hafi tekist
að setja saman bók sem skiptir máli
og auðveldi almenningi aðgengi að
undursamlegu tímabili í Íslands-
sögunni, gullöldinni.“
Snorri kallaði á mig
Fáir hafa sett viðlíka mark á Íslandssöguna og menningarsögu Vestur-Evrópu en Snorri Sturluson. Í vikunni kom út ævisaga
sagnaritarans úr Reykholti eftir Óskar Guðmundsson. Í samtali við Bergstein Sigurðsson bendir Óskar á líkindin milli okkar tíma
og Sturlungaaldar og viðrar kenningu sína um að Snorri hafi verið digurvaxinn gigtarsjúklingur.
VIÐ SNORRALAUG Í bókinni setur Óskar fram þá kenningu að Snorri Sturluson hafi verið gigtarsjúklingur og þess vegna sótt í heitt vatn. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Óskar er fæddur í ágúst 1950.
Hann lauk stúdentsprófi frá MA 1971 og nam
sagnfræði við HÍ 1972-1974. Lærði stjórn-
málafræði og sögu við Háskólann í Bremen í
Þýskalandi 1974-1977 og í bókmenntafræði við
Kaupmannahafnarháskóla 1979-1980.
Óskar ritstýrði Stúdentablaðinu 1978 og vikublaði
Norðurlands á Akureyri 1979. Hann hefur starfað
sem blaðamaður á Þjóðviljanum og Helgarpóst-
inum og var ritstjóri Þjóðlífs 1988-1992. Óskar
hefur starfað sjálfstætt að ritstörfum frá 1992.
Kona Óskars er Kristín Ólafsdóttir. Þau eiga
saman eina dóttur. Fyrir átti Óskar dóttur og
Kristín son.
➜ Í STUTTU MÁLI
Miðaldasamfélagið var mjög næmt gagnvart sæmdinni
og kröfunni um sæmd og virðingu. Mér finnst samfélagið
sem við búum í í dag stundum ganga út á þetta; á tíðum
geta peningar talað í þágu þessarar sæmdar og þeirrar
virðingar en stundum hafa þeir bara ekkert að segja.