Vikan - 10.12.1959, Blaðsíða 7

Glaumur skemmtanalífsins veitir mönnum
ekki sanna ánægi'u, og þeir eru einmana,
þrátt fyrir það að öll skilyrði virðast mæla á
móti því.
Heimkynni einmanakenndarinnar er fjölbýl-
ið. í fásinni afdalsins verður hennar síður
vart þráít fyrir allt, og þeir, sem umgangast
skepnur, hafa lítið af henni að segja.
Þegar börnin eru komin upp og
farin að heiman, verða dagarnir
langir fyrir móðurina, sem oft er
ein hcima allan daginn og hefur
ekkert sérstakt hugðarefni.
félagsins fjölgi stöðugt Þeim, sem
b.iást af einmanakennd. 1 frumstæðu
bjóðfélagi er samlíf fólks allt annað.
Þar kemur einmanakennd ekki til
greina nema sem undantekning og
Því aðeins, að um einhver átök milli
einstaklinga sé að ræða. Það er og
einkennandi, að bæði skáld og rithöf-
undar halda því hiklaust fram. að
hvergi sé fólk eins ofurselt þessari
kennd og i milljónamúg stórborg-
anna. Einmitt þar hefur þjóðskipu-
lagsþróunin náð hámarki, og þar
verður einmanakenndin almennust.
Enn fremur virðist það koma í ljós
við slíka rannsókn, að styttur starfs-
tími og velmegun auki til muna á
einmanakenndina. Er talið, að þetta
stafi af því, að manninum hafi enn
ekki tekizt að umvenja sig, þar eð
svo skammt sé síðan, að hann varð
að neyta brauðs síns í sveita síns
andlits í bókstaflegri merkingu.
Það virðist og sannað, að misnotk-
un áfengis færist stöðugt í vöxt í
Bandarikjunum og einmitt af þessum
sökum. Maður, sem hefur góða og
vel launaða atvinnu í verksmiðju eða
verzlun og vinnur þó ekki nema
þriðja eða fjórða hluta úr dægri og
þó ekki nærri því alla daga ársins,
fær ekki útrás starfsorku sinni og
starfslöngun.
Afleiðingin verður sú, að honum
finnst sér ofaukið, það hafi enginn
þörf fyrir hann.
Hið innra með honum vaknar þörf
fyrir aukið athafnasvið, og takist
honum ekki að fá þörf þeirri full-
nægt, veldur það sálrænum átökum.
Þetta getur hæglega leitt til þess,
að hin þrúgandi einmanakennd brjót-
ist út í drykkjuhneigð, og þar sem
hún nær sterkustum tökum, getur
farið svo, að átökunum Ijúki með
sjálfsmorði.
Það er hins vegar staðreynd, að
hermenn í styrjöld verða sjaldan
gripnir einmanakennd, jafnvel þótt
þeir lendi i mestu mannraunum, mat-
ur og hvíld sé af skornum skammti
og þeir séu víðsfjarri fjölskyldum
sinum langan tima. Spennan og ann-
ríkið fyllir svo tilveru þeirra, að ein-
manakenndin kemst þar ekki að.
Sama er að segja um sjómenn, og er
líf þeirra þó i rauninni ærið ein-
manalegt.
En milli einmanakenndarinnar og
einmanaleikans eru engin tengsl.
Einmanakenndin er sprottin af sál-
rænum átökum, sem ytri aðstæður
eiga undantekningarlítið alla sök á.
Þegar þjóðskipulugið
einangrar einstaklingana.
En rannsóknirnar beinast að enn
dýpri og alvarlegri orsökum. Há-
þroskuðu þjóðskipulagi fylgir sterk
einstefnuhneigð, hvort sem hún birtist
í einræðislegum st.iórnarháttum eða
ekki. Skoðun meiri hlutans er alls-
ráðandi, og henni verður einstakling-
urinn nauðugur, viljugur að fylgja,
vilji hann ekki lenda í andstöðu við
umhverfi sitt. Og þetta er eins, hvort
sem um stjórnmál, siðgæði eða listir
er að ræða.
Nú er því þann veg farið, að sér-
hver einstaklingur á sér sína sögu,
sinn sérstaka sjóð vizku og hygginda,
sem smám sarnan hefur safnazt fyrir
aukna lifsreynslu, — sín eigin sið-
gæðíssjónarmið, sem reynslan hefur
einnig kennt honum. Og því meiri
gáfum sem maðurinn er gæddur, þvi
sjálfstæðari verður hann í skoðunum
og mati. En þegar svo fer, að skoð-
anir hans og mat samrýmist ekki
liinu almenna, getur afleiðingin orð-
ið sú, að hann leyni afstöðu sinni til
að halda friði við kunningja og ná-
granna, eða jafnvel, að hann láti sem
hann hafi allt aðrar skoðanir og sjón-
armið. Slíkt getur valdið alvarlegum,
sálrænum trflunumi
Ósjálfrátt leggur einstaklingurinn
fyrir sig þá spurningu, hvort það sé
hann eða hinir, sem eitthvað athuga-
vert sé við, og þar sem hinir eru í
rneiri hluta, ályktar hann ósjálfrátt,
að það hljóti að vera sjálfur hann.
Hann er með öðrum orðum einangr-
aður einstaklingur og finnur til ein-
manakenndar. Fyrst í stað er ef til
vill aðeins um eitt eða fá atriði að
ræða, þar sem álit hans stangast á
við almcnningsálitið, en það er nóg
til þess, að einmanakenndm nær
smám saman öllum tökum á h.onum.
Allan liðlangan daginn er ákveðn-
um skoðunum og viðhorfum hellt yf-
ir okkur úr útvarpi og dagblöðum.
Okkur veitist ekki tími til að hugsa
sjálfstætt, meta menn og málefni eða
taka afstöðu samkvæmt þroska okk-
ar, menntun og skapgerð.
Engu að síður berst vilji okkar
gegn öllu þessu róti. fyrir sjálfstæði
okkur til handa sem einstaklingum.
En þeir eru fáir, sem gefinn er svo
sterkur og ósveigjanlegur vilji eða eru
svo hugmyndaríkir, að þeim takist að
láta að sér kveða. Við öll hin, sem
látum okkur lynda að sinna daglegu
starfi og hirða fyrir þau ákveðin
laun, gerum okkur ánægð með að
vera venjulegar manneskjur, — við
bíðum ósigur. En viljínn verður samt
sem áður ekki brotinn á bak aftur.
Hann heyr sína baráttu, á meðan
við drögum andann. En barátta hans
verður árangurslaus gegn öllu því,
sem sækir að okkur hið ytra. Við
þorum ekki að gera neinn að trún-
aoarmanni, hvorki foreldra, maka né
börn.
Ef til vill hafið þér þegar borið
kennsl á sjálfan yður í þessari fáorðu
lýsingu. En hvort sem svo er eða
ekki, þá liggur það í augum uppi,
hvílík hætta okkur stafar af þessu
í daglegu lífi. Einmanakenndin veld-
ur því, að við, hvert um sig, lokum
okkur inni i okkar eigin skel og tök-
um fyrir bragðið ekki raunverulegan
þátt í þjóðlífinu umhverfis okkur.
Enda þótt við búum í frjálsum heimi,
búum við ekki í raunverulegu sam-
félagi, vegna þess að einstaklingarnir
Framhald á bls. 47.
Hvergi er einstaklingurinn eins sárlega einmana og í stórborginni,
þar sem enginn virðist láta sig varða örlög hans.