Vikan - 14.09.1961, Blaðsíða 4

Dr. Matthías Jónasson:
ÞEKKTU
SjALFAN
ÞIG
Er maðurinn æðsta
þróunarstig lífsins?
EINSTÆTT ÞRÓUNARFYRIRBÆRI.
Maðurinn sem tegund er einstæður og óviðjafn_
anlegur. Engin lífvera kemst í jafnkvisti við hann.
Nú á tímum taka flestir það sem óvefengjanlega
staðreynd, að maðurinn sé afsprengi þróunar, sem
hinni tífrænu náttúru var sameiginleg um þúsund
milljónir ára. Sú þróun var margbrotin, þróunar-
straumarnir sundurieitir og stöðnuðu margir
snemma, þótt aðrir streymdu fram. Ýmsar tegundir
dóu út, af því að sérhæfing þeirra reyndist óhag-
kvæm í samkeppni um lífsskilyrðin, aðrar hafa
staðið í stað um óratið og virðast staðnaðar að
fullu.
Ekkert ungviði er eins gersamlega
ósjálfbjarga sem nýfædd börn, sem þó
eru í heiminn borin til þess að viðhalda
þeim arfi, að maðurinn sé æðsta skepna
jarðarinnar. En er hann æðsta þróun-
arstig lífsins, eða bíður hans miklu
meiri þroski í átökum við vandamál
f ramtíðarinnar ?
VIKAN
Eðlisávísunin er einráð um atferli dýrsins, enda
þótt hún virðist nokkru sveigjanlegri hjá æðri
spendýrum en t. d. hjá skordýrunum. Allt lífs-
nauðsynlegt atferli er fyrir fram ákveðið og bund-
ið af henni. Hún setur þvi þróun iífveranna ákveð-
in takmörk. Aðeins einni lífveru auðnaðist að hitta
á þróunarleið, sem leiddi út fyrir takmörk eðlis-
ávísunar: manninum. Hjá honum kom fram nýtt
leiðandi afl: vitundin, sem gerði hann færan um
að hugsa og draga almennt gildar ályktanir af
reynslu sinni.
Náttúrufræðingar telja sig geta rakið þessa þró-
un, að minsta kosti í höfuðdráttum. Ýmis atriði i
byggingu og efnaskiptum mannslíkamans gefa
glögga vísbendingu um lifnaðarhætti tegundarinn-
ar á löngu liðnum jarðsöguskedðum og um þá þró-
unarmöguleika, sem hún hafði fram yfir aðrar
tegundir. Merkilegust slíkra auðlcenna eru öndun-
arfærin og blóðhitinn, höndin og heilinn. Merkir
vísindamenn telja, að forfeður mannsins hafi ver-
ið klifurdýr og á því skeiði hafi hönd hans öðl-
azt sina sérkennilegu og hagkvæmu byggingu. En
þróunin leiddi manninn lengra; hann sté niður
úr trjánum og tók að ganga uppréttur á jörðinni.
Þar með bauð hann nýjum hættum birginn, og
nýtt skeið í kapphlaupinu um lífsskilyrðin hófst.
Höndin fékk æðra hlutverk en að grípa um trjá-
gréin; hún smiðaði vopn og tól, og hið flótta-
gjarna hjarðdýr sneri sér nú gegn hættunni og
bauð rándýrunum birginn. En þá er vitund manns-
ins tekin við stjórn. Hugkvæmni hans opnar hon-
um nýja áfanga á þróunarbrautinni og greinir
liann ])ar með endanlega frá stofni hins vitvana
lífs.
VÖXTUR HEILA OG VITUNDAR.
Starfsemi vitundarinnar er nátengd þróun eins
líffæris: heilans. Ilin géysilega og einstæða þróun
mannsheilans skipaði manninum sérstöðu, ofar
hverri annarri lifveru. Mannsheilinn einn fær ann-
að þeim ólölulegu vitundartengsluin, sem hugsun
krefst. Sérhæfing hans er hið byltingarkennda
skref innan iífrænnar þróunar.
Róttæk sérhæfing liffæra er sýnileg hjá mörgum
tegundum, t. d. vængur fúglsins, en eftir skamma
hríð lokaði sú þróun leiðinni endanlega. í óljósri
þrá höfum við kannski oft tekið undir með skáld-
inu: „Gott á fuglinn fleygi, hann fjötra ei bönd“,
— en einmitt fuglinn er í óleysanlegum fjötrum,
séð frá sjónarmiði þróunarinnar. Með sérliæfingu
framlimanna til flugs glataði fuglinn möguleikun-
um á annarri notkun þeirra, og vængurinn, sem
gerði honum undankomu frá liættum jarðarinnar
svo auðveldlega, leysti hann frá vanda, sem var
frumskilyrði vitsmunaþróunar. Því er fuglinn
fjötraður órofa eðlisávlsun, sem hann fær livergi
haggað.
Miðað við verndarþörf brjóstmylkingsins er
meðgöngutími konunnar óeðlilega stuttur. Enginn
spendýrsungi er jafn ósjálfbjarga og nýfætt manns-
barn. Eigi að siður er kynhæfni mannsins þann
veg liáttað, að hún styður sérstaklega að hinni
mikilvægu þróun heilans, bæði fyrir. og eftir fæð-
Framhald á bls. 29;
Sjóorrustan
vestur af
Snæfellsnesi
síðari grein eftir
Gunnar M. Magnúss
Afstaða brezka og þýzka flotans.
Þar var komið frásögn, er stærsta
herskip veraldar, Hood, hið brezka
orrustuskip, og Bismarck hinn Þýzki,
voru komin í návígi, svo sem kalla
má I nútíma sjóhernaði, og bjuggust
til orrustu.
Þýzku herskipin, Bismarck og
Prinz Eugen, höfðu lagt I haf frá
Noregi og brezkar njósnaflugvélar
orðið þeirra vör. Héldu Þjóðverjar
norður fyrir Island, en brezku beiti-
skipin Norfolk og Suffolk voru þar
á verði. Vestur af Islandi voru beiti-
skipin Birmingham og Manchester.
Á þær slóðir kom einnig Hood og
Prince of Wales, ásamt fylgdarskip-
um. Og enn fleiri herskip Breta voru
á nálægum slóðum, t. d. lágu 5 brezk
beitiskip I leyni við Færeyjar.
Norfolk og Suffolk höfðu elt
Bismarck alla aðfaranótt 24. maí
1941. Hélt Bismarck fyrst i vestur-
átt og síðan til suðurs. Og um klukk-
an 5 að morgni bar saman fundum
Þeirra Hood og Bismarck.
Feigðarfundurinn.
Klukkan um sex hófst orrustan og
voru þá um 20 km milli Hood og
Bismarcks. Holland, foringja á Hood,
varð á skyssa, sem varð örlagarik.
Hann tók Prinz Eugen fyrir Bis-
marck og hóf skothrið gegn veikari
'andstæðinghum. Þóttu þetta mikil
mistök, en Holland var talinn af-
burðamaður á sínu sviði, með ævi-
langa reynslu í flotanum.
Holland var auk þess í mjög slæmri
aðstöðu, þegar orrusta hófst. Flota-
deild hans sigldi i halarófu gegn
þýzku skipunum og þvert á stefnu